Indie. Literatura
 
Encyklopedia PWN
Indie. Literatura.
Literaturę indyjską stanowi ogół literatur subkontynentu indyjskiego (klasyczna literatura staroindyjska, literatura sanskrycka, palijska, tamilska oraz klasyczne i współczesne literatury nowoindyjskie); są one równie zróżnicowane jak literatury europejskie i tak jak one mają cechy wspólne. Wyłączywszy późniejszą inspirację islamu (od przełomu XV i XVI w. urdu literatura), owa wspólnota przejawia się w stałym nawiązywaniu do ogólnoindyjskiej tradycji, elitarnej (idee religijno-filozoficzne, koncepcje społeczne, teorie estetyczne) i ludowej (większość obrazów, motywów i form). Zależność literatury indyjskiej od uważanej za obowiązującą normę elitarnej tradycji bramińskiej ujawnia się przede wszystkim w dominacji sanskrytu — jako języka obszernej literatury ponadregionalnej i jako modelu, do którego odwoływano się, zawsze nadając kolejnym językom formę literacką (sanskrytyzacja w sferze leksyki). Zależność ta przybiera także charakter ideologiczny: rzeczywistość opisywana w literaturze indyjskiej należy do świata modelowego, odzwierciedlającego postulaty kultury wypracowane w ramach ideologii integracji. Choć w licznych utworach nie brak odniesień do praktyki życia, motyw krytyki społecznej bywa na ogół przysłonięty przez mitologiczną parabolę. Skłonność do ujmowania losu ludzkiego w kategoriach metafizycznych sprzyjała abstrahowaniu od realiów życia i doraźnej polityki — inspiracji szukano w znanych cyklach opowieści mitologicznych (eposy MahabharataRamajana oraz purany). Do najbardziej charakterystycznych cech literatury indyjskiej należą: negacja indywidualizmu wiążąca się z przekonaniem, że jako przejaw uniwersalnego ładu (dharma) życie człowieka uzyskuje sens jedynie w obrębie systemu warnowo-kastowego (warna, kasta hinduska), oraz pochwała jednostkowego wysiłku ascetycznego, wypływająca z różnorakich koncepcji soteriologicznych (m.in. joga i tantra), według których jednostka, uwolniwszy się od więzi łączących ją ze światem, może zdobyć dla siebie wolność i nieśmiertelność. Tradycyjny system wartości zgrupowanych wokół 4 celów życia ludzkiego (triwarga) nakazuje literaturze pełnić służebną funkcję wobec czwartego celu, tj. wyzwolenia (moksza). Bramińska teoria czasu cyklicznego uzewnętrzniła się w ahistoryzmie i — w konsekwencji — w nieliczeniu się z chronologią. Przed rozpowszechnieniem się druku i masowego czytelnictwa większość utworów przechowywano w pamięci, literaturę postrzegano więc jako zestaw symultanicznie rozwijających się rodzajów i gatunków literackich, niezależnych od historycznej zmienności form życia. Najważniejsze z kryteriów oceny twórczości literackiej kładły nacisk na jakość formy i stylu dzieła oraz na jego odbiór w ramach danego rodzaju lub gatunku. Wiąże się z tym brak pojęcia oryginalności jako kategorii estetycznej. Dalsze konsekwencje tego typu założeń to charakterystyczny dla literatury indyjskiej egzemplaryzm i dydaktyzm oraz takie cechy, jak: konwencjonalizm, abstrakcyjność, spekulatywność, retoryzm, opisowość i kunsztowność. Literatury indyjskie są w znacznym stopniu sformalizowane, a dydaktyzm i wartości estetyczne są nierozdzielne. Wszystkie te elementy decydują o bezwzględnym prymacie poezji (głównie epickiej) i dramatu w obrębie literatur klasycznych, staro- i nowoindyjskich. W okresie kolonialnym, w wyniku kontaktu z kulturą europejską, powstały główne, współczesne literatury Indii (od ok. połowy XIX w., literatura bengalska, także literatura marathijska, literatura hindi oraz literatura tamilska). Nie rezygnując całkowicie z tradycyjnych form i tematyki, twórcy czerpią w coraz większej mierze z wzorów obcych (realistyczna powieść, opowiadanie), sięgają też do tradycji ustnej małych społeczności lokalnych, przejmując z niej nowe motywy i odmienne wzory wrażliwości estetycznej (zwłaszcza w poezji lirycznej, R. Tagore).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia