Indie. Warunki naturalne
 
Encyklopedia PWN
Indie. Warunki naturalne
Ukształtowanie powierzchni. W granicach Indii znajdują się 3 wielkie regiony fizycznogeograficzne Azji: Półwysep Indyjski zajęty prawie w całości przez wyżynę Dekan, Nizinę Hindustańską i najwyższe góry na Ziemi — Himalaje. Największym pod względem powierzchni regionem w kraju jest wyżyna Dekan (ok. 50% powierzchni), zbudowana z prekambryjskich skał krystalicznych, przykrytych w północno-zachodniej części (wyżyna Malwa) rozległymi pokrywami bazaltowymi, zwanymi trapami indyjskimi; ponad powierzchnię wyżyny (średnia wysokość od 900 m na zachodzie do 600 m na wschodzie) wznoszą się silnie zerodowane góry ostańcowe (Arawali — wysokość do 1721 m, Windhja) i płaskowyże (wyżyna Ćhota Nagpur — wysokość do 1366 m); góry krawędziowe Ghaty Zachodnie (najwyższy szczyt Anajmudi, 2695 m) i Ghaty Wschodnie odgraniczają wyżynę Dekan od wąskiego pasa aluwialnych nizin nadmorskich nad Morzem Arabskim (nizina Konkan, Wybrzeże Malabarskie) i Zatoką Bengalską (Wybrzeże Koromandelskie). Między wyżyną Dekan i położonymi w północnej części kraju Himalajami rozciąga się płaska, aluwialna Nizina Hindustańska (trzeciorzędowe zapadlisko tektoniczne wypełnione osadami rzek himalajskich), obejmująca Nizinę Indusu, Nizinę Gangesu i Nizinę Brahmaputry zwaną również Kotliną Asamu; średnia wysokość od ok. 300 m w części zachodniej (dział wodny dorzeczy Indusu i Gangesu) do kilkudziesięciu m w części środkowej i kilku m w delcie Gangesu i Brahmaputry. Himalaje wznoszą się 3 stopniami ponad Nizinę Hindustańską; pierwszy stopień stanowią góry Śiwalik (wysokość 800–1200 m), drugi — Małe Himalaje (wysokość 2500–3000 m) z Kotliną Kaszmirską, trzeci — tworzą Wysokie Himalaje, z najwyższym szczytem — Nanga Parbat (8126 m). W północno-zachodnim przedłużeniu Himalajów znajdują się drugie pod względem wysokości góry na Ziemi — Karakorum o średniej wysokości ok. 6000 m, z najwyższym szczytem K2 (8611 m) w północnej części Kaszmiru, administrowanej przez Pakistan. Na pograniczu z Birmą znajdują się łańcuchy górskie o przebiegu południkowym: Patkaj, Manipur i Naga, ograniczające od wschodu Nizinę Brahmaputry.
Klimat na większości terytorium Indii zwrotnikowy monsunowy, wilgotny na południowo-zachodnich wybrzeżach Półwyspu Indyjskiego oraz skrajnie suchy na pustyni Thar, w zachodniej części Niziny Hindustańskiej; w Karakorum i Himalajach klimat podzwrotnikowy górski, chłodny; średnia temperatura w styczniu wynosi od ok. 15°C u podnóża Himalajów do ok. 28°C na południu, w najcieplejszym miesiącu maju 27–30°C, na pustyni Thar — do 36°C; w Wysokich Himalajach i najwyższym piętrze Karakorum średnie temperatury roczne są ujemne; wielkość opadów rocznych silnie zróżnicowana: od poniżej 100 mm we wschodniej części Karakorum i na pustyni Thar, 300–500 mm w środkowej części Dekanu, do ponad 3000 mm na zachodnich stokach Ghatów Zachodnich i do ok. 11 000 mm na południowych stokach płaskowyżu Śilong, w stanie Meghalaja (Ćerapundźi); pora deszczowa związana z monsunem południowo-zachodnim i południowym trwa od czerwca do listopada, największe nasilenie opadów od lipca do września (70–90% sumy opadów rocznych); zima i wiosna są na ogół słoneczne i bezdeszczowe; w wysokogórskiej części Indii, od powyżej 5300 m na zachodzie do ok. 4500 m na wschodzie, występują wieczne śniegi i lodowce.
Wody. Rzeki Indii należą do zlewiska Oceanu Indyjskiego; największy system rzeczny tworzy Ganges (długość 2700 km, powierzchnia dorzecza wraz z Brahmaputrą ok. 2 mln km2), czczony przez Indusów jako święta rzeka; wypływa z lodowca Gangotri w Himalajach, na wysokości 4600 m, płynie wraz z dopływami (główne Jamuna, Ghagra, Damodar) przez Nizinę Hindustańską (podczas monsunu letniego koryto Gangesu ma szerokość ponad 10 km), przy ujściu do Zatoki Bengalskiej tworzy wraz z Brahmaputrą, płynącą z Kotliny Asamu, największą deltę na Ziemi, której zachodnia część znajduje się w granicach Indii; północno-zachodnia część terytorium Indii jest odwadniana przez dopływy Indusu: Satledź i Ćenab; przez wyżynę Dekan płyną w głęboko wciętych dolinach: Kryszna (długość ok. 1280 km), Mahanadi, Godawari i Kaweri, tworzące przy ujściu do Zatoki Bengalskiej rozległe delty, oraz Narbada (długość ok. 1300 km) i Tapti uchodzące estuarium do Morza Arabskiego. Większość rzek indyjskich zasila gęstą sieć kanałów nawadniających; największe systemy irygacyjne występują na Nizinie Hindustańskiej (kanały nawadniające: Wschodni Kanał Jamuny, Zachodni Kanał Jamuny — długość 700 km, Kanał Górnego Gangesu — długość 1440 km). Jeziora są nieliczne i występują głównie w górach (pochodzenia polodowcowego i tektonicznego).
Świat roślinny. Miejsce większości naturalnych zbiorowisk roślinnych na obszarze Indii zajęły użytki rolne. Lasy pokrywają ok. 20% powierzchni kraju (ponad 650 tysięcy km2), ich powierzchnia zmniejsza się w ciągu roku o ok. 15 tysięcy km2; przeważają lasy monsunowe z drzewem tekowym, okresowo zrzucające liście; na Wybrzeżu Malabarskim, w Ghatach Zachodnich i w Kotlinie Asamu rosną wilgotne, wiecznie zielone lasy równikowe; w południowej części delty Gangesu i Brahmaputry — lasy namorzynowe; w południowych Himalajach — podzwrotnikowe lasy twardolistne z dziką oliwką, przechodzące w wyższych piętrach w lasy mieszane (głównie sosnowo-dębowe) oraz lasy iglaste z cedrem himalajskim, jodłą i świerkiem; powyżej granicy lasu (3000–3500 m) znajdują się łąki alpejskie i stepy wysokogórskie. Suche wnętrze Dekanu porasta sawanna, północno-zachodnią część Niziny Hindustańskiej — roślinność półpustynna i pustynna (Thar).
Świat zwierzęcy Indii pod względem zoogeograficznym należy do krainy orientalnej. Jest szczególnie bogaty, w większości typowy dla wilgotnych lasów tropikalnych, terenów podmokłych, a także stepów. Spośród ssaków najbardziej charakterystyczne są: słoń indyjski (w stanie dzikim rzadki), nosorożec indyjski (zwany pancernym), tapir indyjski, liczne parzystokopytne — bawół indyjski, banteng, gaur, gajal oraz jelenie (m.in. aksis, barasinga, mundżak, sambar indyjski), antylopy (nilgau, garna, gazela indyjska); spośród ssaków drapieżnych — tygrys, lew (jedynie w rezerwacie na półwyspie Kathijawar), lampart, liczne łasze, niedźwiedź wargacz; ponadto liczne gryzonie — wiewiórki (m.in. polatucha), endemiczna rodzina Platacanthomyidae; spośród ssaków naczelnych — m.in. lorisy, tupaje, gibony, makaki, koczkodany. Niezwykle bogata i specyficzna fauna ptaków — bażanty, paw, kur bankiwa, dzioborożce, żurawie; liczne ptaki wodne — zwłaszcza czaple, ibisy, bociany. W faunie gadów m.in. krokodyle, endemiczny gawial, pytony, okularniki, różnorodne jaszczurki (np. agamy, gekony, warany) i żółwie lądowe. Z ryb — szczególnie liczne i zróżnicowane karpiowate i sumowcowate. Fauna bezkręgowców — typowa dla strefy tropikalnej, szczególnie bogata fauna owadów.
Gleby typowe dla strefy tropikalnej: czerwonoziemy, żółtoziemy i lateryty (wytworzone na zwietrzelinie skał kwaśnych) oraz czarne gleby sawann (zwane regur) na wyżynie Dekan, szaroziemy i buroziemy w północno-zachodniej części kraju; na Nizinie Hindustańskiej jeden z największych w świecie obszarów występowania żyznych gleb aluwialnych, od wieków intensywnie użytkowanych rolniczo; w Himalajach gleby inicjalne górskie.
Parki narodowe. Naturalne zbiorowiska roślinne i dzikie zwierzęta są chronione w 18 parkach narodowych, największe: Kaziranga i Manas w stanie Asam (wilgotny las równikowy z dziko żyjącym nosorożcem, tygrysem, słoniem), Park Jima Corbetta w Uttar Pradeś (lasy strefy podhimalajskiej), Kanha i Śiwpuri w Madhja Pradeś (lasy monsunowe), Perijar w Tamilnadu (lasy podrównikowe); w rezerwacie Gir na półwyspie Kathijawar (stan Gudźarat) jedyny w Azji obszar występowania lwa i lamparta.
Na terytorium Indii występują często klęski żywiołowe: katastrofalne powodzie (zwłaszcza na Nizinie Hindustańskiej), długotrwałe okresy suszy (tragiczne 1943 — 3 mln osób zmarło z głodu, 1965–66, 1980, 1987), cyklony tropikalne (głównie na wybrzeżach Zatoki Bengalskiej), trzęsienia ziemi, głównie w Himalajach. Tereny chronione w latach 90. zajmowały łącznie 4,4% terytorium Indii.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Thar, studnia na pustynifot. E. Rojan/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Waranasi, nabrzeże Gangesu (Indie) fot. Glob 4/E. Rojan
Bengal Zachodni, wioska koło Basanti w delcie Gangesu (Indie)fot. E. Dziuk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia