sufizm

sufizm, arabska tasawwuf, taṣawwuf,

teologiczno-intelektualny prąd w islamie, zw. mistycyzmem muzułmańskim;

jego zwolennicy poszukiwali sposobu (arabska tarika ‘droga’) do ponadzmysłowego poznania istoty Boga (czyli Prawdy) i zjednoczenia się z nim poprzez mistyczną Miłość; sufizm wywodził się z ruchu ascetycznego, który powstał już na przeł. VII i VIII w. (nazwa sufizm od arab suf ‘wełna’, której używano na okrycia muzułm. ascetów, zw. sufi), rozwijał się gł. wśród średnich warstw ludności i, zależnie od terytorium, podlegał wpływom myśli manicheizmu, chrześc., neoplatońskiej, perskiej, hind. i buddyjskiej; za twórcę sufizmu uważa się teologa Al-Hasana z Al-Basry (zm. 728). Sufizm, należący w zasadzie do gł. nurtu sunnickiego (sunnici) islamu, z powodu odrzucenia racjonalnej dedukcji teologii muzułm. był początkowo zwalczany przez ortodoksyjnych teologów; połączenia mistycyzmu sufizmu z arabską teologią spekulatywną (kalam) i filozofią dokonał Al-Ghazali (1058–1111); mistycyzm filoz. pozostawał pod wpływem neoplatońskiej doktryny o emanacji (Ibn Arabi, 1164–1240), uwidocznił się w arabskiej, perskiej i tur. literaturze pięknej (m.in. twórczość Dż. Rumiego, Dżamiego). Popularny mistycyzm lud. rozwinął się w system bractw (sufich bractwa). Na Zachodzie rozwija się w ostatnich 10-leciach, związany z New Age, nurt rel. nazywany również sufizmem, który jednak jest bardzo oddalony od swego muzułm. wzorca i może być zastosowany do dowolnej religii — najważniejszym jego przedstawicielem jest Idries Shah.

Bibliografia

J. SPENCER TRIMINGHAM The Sufi Orders in Islam, Oxford 1971.