pendżabska literatura

pendżabska literatura,

jedna z literatur rozwijających się w północno-zachodnich Indiach, także we wschodnim Pakistanie.

Są związane z poezją rel.-mistyczną, powstającą pod silnym wpływem idei sufizmu; jej najwybitniejszym przedstawicielem był Baba Farid Śakargandź; popularnymi formami poet. były także: war — oda wojenna opiewająca heroizm gł. bohatera, a także różnorodne gat. literatury lud. w przekazie ustnym. W XVI i XVII w. rozwijała się poezja rel. autorstwa 7 spośród 10 guru sikhijskich — gurbani, stanowiąca trzon świętej księgi sikhów Guru Granth; zapoczątkował ją twórca sikhizmu Guru Nanak, autor m.in. modlitwy Dźapdźi; w swych hymnach opiewał Boga bezosobowego — wcielenie prawdy absolutnej; tradycję gurbani kontynuowali m.in.: Guru Ardźan — piąty guru sikhijski, i Guru Gowind Singh — dziesiąty, ostatni guru. Początki prozy są także związane z sikhizmem; były to historie z życia Guru Nanaka, Dźanamsakhi. Obok literatury sikhijskiej rozwijała się nadal poezja suficka, reprezentowana przez Śaha Husajna, Sultana Bahu oraz Bullhe Śaha. Swoiście pendżabską formą lit. był kiss, lud. opowieść poet. o miłości par kochanków: Hir i Randźhy, Mirzy i Sahiban, Sassi i Punnu oraz Sohni i Mahiwala; najgłośniejszą z nich jest Hir-Randźha w wersji Waris Śaha.

Aneksja Pendżabu przez Brytyjczyków (1848) przyniosła literaturze przede wszystkim przekłady Biblii, prace hist. i językoznawcze. Najwybitniejszym prozaikiem tego okresu był Ćaran Singh. Za ojca współcz. literatury pendżabskiej uznaje się Bhai Wir Singha, piewcę tradycji sikhijskich i twórcę nowej poetyki, uwalniającej literaturę pendżabską od kanonów sanskryckich. Wątki życia współcz. Pendżabu wprowadził do swej twórczości poeta Puran Singh; podjęli je w poezji społ.-polit. Mohan Singh i Amrita Pritam. Autorem lirycznych pieśni był Śiw Kumar Batalwi. Najwybitniejsi poeci pokolenia lat 60., tworzący także poza Pendżabem, to: Adźaib Kamal (Kenia), eksperymentujący Rawinder Rawi (Kanada) oraz reprezentant nurtu liryczno-rewolucyjnego Surdźit Pattar. Pierwszym wybitnym prozaikiem XX w. był Nanak Singh, autor opowiadań i powieści społ. o wymowie dydaktycznej. Bliskie jego idealist. reformizmowi były powieści Dźaswanta Singha Kanwala. Nurt realist. powieści wiejskiej reprezentuje Gurdial Singh. Najpopularniejszym gat. lit. w Pendżabie jest ob. opowiadanie; za jego twórcę uważa się Sant Singha Sekhona, a wybitnymi reprezentantami są: Kulwant Singh Wirk, Giani Singh Musafir, Sudźan Singh, Kartar Singh Duggal, Nawtedź Singh, Mohinder Singh Sarna oraz Adźit Kaur. Dramat uprawiają: Harćaran Singh — autor utworów o tematyce hist., Balwant Gargi — piszący kontrowersyjne sztuki obyczajowe, Adźmer Singh Aulakh — twórca eksperymentalnego teatru pendżabskiego. W Pakistanie literaturę pendżabską reprezentują prozaicy: Fachar Zaman — twórca powieści polit., i Afzal Ahsan Randhawa — autor opowiadań społ.-obyczajowych, umiejscowionych w społeczności muzułmańskiej.