Arjowie

Arjowie

[sanskr. ārya ‘szlachetny’],

Ariowie,

nazwa grupy starożytnych koczowniczych plemion pasterskich mówiących dialektami indoeuropejskimi.

Arjowie są językowymi przodkami większości ludów Iranu i północnej części subkontynentu indyjskiego (oraz Sri Lanki); ludy te używają języków należących do indoirańskiej podrodziny języków indoeuropejskich. Dzięki hodowli koni i umiejętności posługiwania się lekkimi dwukołowymi wozami bojowymi przesuwali się od początku II tysiąclecia p.n.e. ze stepów nad dolną Amu-darią i Syr-darią ku Iranowi i północno-zachodnim Indiom. W XX–X w. p.n.e. opanowali Wyżynę Irańską; XVII–XVI w. p.n.e. tworzyli warstwę panującą w państwie Mitanni. Odosobnione znaleziska archeologiczne wskazują, że od ok. XIX w. p.n.e. Arjowie penetrowali zachodnią rubież Pendżabu (wzdłuż doliny rzeki Kabul). W większych grupach zaczęli się osiedlać w dolinie Indusu ok. XIV–XIII w. p.n.e., tj. w kilka stuleci po upadku miejscowej kultury miejskiej (Indusu kultura). Dalsze etapy ich migracji odtwarza się na podstawie zasięgu, nowej na tym terenie, kultury szarej ceramiki malowanej, na której stanowiskach występują od XI w. p.n.e. wyroby z żelaza, oraz nazw rzek występujących w Rygwedzie. Przesuwając się na wschód Arjowie osiedlali się w umocnionych grodach, lokowanych zawsze w pobliżu strategicznie ważnych przepraw przez rzeki. Wczesne związki z ludnością autochtoniczną sprzyjały przejmowaniu przez Arjów elementów kultury miejskiej i zróżnicowanych miejscowych kultur rolniczych. Współżycie to dokumentuje obecność zapożyczeń z języków austroazjatyckich i drawidyjskich już w sanskrycie wedyjskim (do najwcześniejszych należy słowo langala ‘radło’, ‘pług’). Niezależnie od odwołań do prestiżowych form religii i tradycji Arjów plemiona, które ok. IX–VII w. p.n.e. zasiedlały ziemie wzdłuż rzek Niziny Gangesu, były już ludnością mieszaną, reprezentującą nowy typ kultury, z której wywodzi się hinduizm i ustrój warnowo-kastowy (kasty hinduskie, warna).

Artur Karp

Bibliografia

B. Allchin, R. Allchin The Rise of Civilization in India and Pakistan, Cambridge–New York 1982;

A.H. Dani, V. M. Masson History of Civilizations of Central Asia, vol. 1 The Dawn of Civilization: Earliest Times to 700 B.C., Paris 1992;

The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity, ed. G. Erdosy, Berlin–New York 1995.