rasa

rasa

[sanskr., ‘sok’, ‘smak’, ‘esencja’],

indyjski termin estetyczny, oznaczający emocje artyst. — składniki treści emocjonalnej dzieła sztuki (nastroje, uczucia bohaterów), uważane za jego istotę, a także wywołane przez nie doznania odbiorcy.

R. pojmuje się jako odpowiedniki 8 gł. ludzkich uczuć: miłość (śryngara), wesołość (hasja), smutek (karuna), gniew (raudra), odwagę (wira), strach (bhajanaka), wstręt (bibhatsa) i zdziwienie (adbhuta), niekiedy także spokój (śanta). Koncepcja r. początkowo kształtowała się w obrębie klas. indyjskiej teorii teatru (Natjaśastra), później zaczęła przenikać do teorii literatury niedram.; we wczesnym okresie rozwoju tej dyscypliny (m.in. Dandin, VII–VIII w.) nie odgrywała wielkiej roli; pierwszorzędne znaczenie nadał jej Anandawardhana (IX w., dhwani); oddziałała również na teorię malarstwa, rzeźby, architektury i muzyki. Ostateczny kształt zyskała dzięki kaszmirskiemu teoretykowi sztuki i filozofowi Abhinawagupcie (przeł. X i XI w.); w jego ujęciu smaki estetyczne od zwykłych ludzkich uczuć różnią się tym, że nie są indywidualnymi doznaniami jednostek, lecz mają charakter uniwersalny; kosztowanie ich wszystkich — zarówno smaku miłości czy wesołości, jak i smaku smutku, strachu czy wstrętu, napawa równą radością, spowodowaną poznaniem uniwersalnej istoty własnego ja.