Stany Zjednoczone. Historia
 
Encyklopedia PWN
Stany Zjednoczone. Historia
Początek Stanom Zjednoczonym dała angielska kolonizacja zamieszkanej przez Indian Ameryki Północnej. Pierwszą trwałą osadę Anglicy założyli 1607 na wyspie Jamestown (ob. w Wirginii). W 1620 do tzw. Nowej Anglii dotarli ojcowie pielgrzymi (grupa purytańskich osadników). Stopniowo pas między Oceanem Atlantyckim a Appalachami był zasiedlany od północy (ob. stan Maine) po południa (ob. stan Georgia) przez imigrantów z Anglii, szukających w Ameryce godziwych warunków życia, swobody religijnej i politycznej, którzy tworzyli tutaj zwarte kolonie. W XVII w. napłynęli na te tereny także Szwedzi i Holendrzy (kolonia Nowy Amsterdam, następnie Nowy Jork), a na pocz. XVIII w. — Niemcy oraz Szkoci i Irlandczycy. Jedną z głównych zachęt dla imigrantów była obfitość i łatwość zdobycia ziemi, na której (w koloniach północnych) zakładano farmy albo (w koloniach południowych) plantacje. Na plantacjach wykorzystywano pracę niewolników murzyńskich, których od 1618 sprowadzano z Afryki. Rolnictwo szybko stało się źródłem wzrostu gospodarczego kolonii. Zaczęły one eksportować tytoń, ryż, bawełnę, indygo i mięso; rozwijały się także: przetwórstwo drewna, budownictwo statków, produkcja papieru i skóry. Dorobek kulturalny kolonii był w tym czasie skromny: nie stworzyły własnej literatury, nie miały własnego teatru, czasopisma w XVIII w. szybko upadały. Dopiero w 1743 powstało w Filadelfii Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne. Centrami edukacji były: Harvard College (ob. Uniw. Harvarda w Cambridge), założony 1636, William and Mary College w Williamsburgu — 1693, Yale College (ob. Uniwersytet Yale w New Haven) — 1701, College of New Jersey (ob. Uniw. Princeton) — 1746, King's College (ob. Uniwersytet Columbia w Nowym Jorku) — 1754. Rozwijały się głównie nauki przyrodnicze i techniczne.
W poł. XVIII w. było 13 kolonii: Connecticut, Delaware, Georgia, Karolina Północna i Karolina Południowa, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Rhode Island i Wirginia. W 1760 liczyły one ok. 1,7 mln mieszkańców. Wzmagająca się w skali światowej rywalizacja państw europejskich doprowadziła do wojen angielsko-francuskich 1689–97, 1701–13, 1744–48 i 1754–63. Ta ostatnia zakończyła się wyparciem Francji przez Wielką Brytanię z Nowej Francji (ob. Kanady) i części francuskiej Luizjany (na wschód od Missisipi) i osłabiła militarną opiekę Wielkiej Brytanii nad jej koloniami. W koloniach — z wyjątkiem Delaware, Maryland i Pensylwanii, które były własnością prywatną (nadania królewskie) — rządzili przedstawiciele króla brytyjskiego (gubernatorowie); jednocześnie rozwijały się w nich instytucje przedstawicielskie, które w połowie XVIII w. miały więcej władzy politycznej niż urzędy królewskie.
Polityka brytyjska w stosunku do kolonii sprowadzała się w swej istocie do traktowania ich jako źródła surowców, podatków i rynku zbytu; po wojnie siedmioletniej brytyjski parlament, dążąc do przerzucenia części ciężarów podatkowych na kolonistów, uchwalił Sugar Act (1764) i Stamp Act (1765). Polityka ta hamowała rozwój gospodarczy kolonii i budziła ich opór, co prowadziło do niepokojów i zamieszek, m.in. w Bostonie (1770 bostońska masakra, 1773 tzw. bunt herbaciany), a wreszcie do zwołania 1774 Kongresu Kontynentalnego, który miał zadecydować o wspólnych działaniach kolonii przeciwko Koronie. W 1775 doszło do starć zbrojnych kolonistów z wojskami brytyjskimi pod Lexington i Concord, co rozpoczęło wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–83). 4 VII 1776 II Kongres Kontynentalny uchwalił Deklarację niepodległości Stanów Zjednoczonych. Nowo powstające państwo wsparli ochotnicy z Europy (T. Kościuszko, K. Pułaski, M.J. La Fayette) oraz Francja i Hiszpania. Traktat pokojowy zawarty w Paryżu 3 IX 1783 wprowadził Stany Zjednoczone na mapę polityczną świata jako niepodległe państwo.
W 1787 Kongres Kontynentalny uchwalił Konstytucję Stanów Zjednoczonych, która nadała im charakter republiki związkowej. Podczas debaty ratyfikacyjnej wyłoniły się 2 ugrupowania polityczne (antyfederaliści, federaliści), ścierające się w poglądach o zakres kompetencji władz stanowych i rządu federalnego, zakres demokracji i politykę zagranicznej państwa. Dało to w Stanach Zjednoczonych początek dwupartyjnemu systemowi, który ukształtował się i utrwalił ostatecznie w XIX w. Konstytucja została ratyfikowana i weszła w życie 1789; 1791 uzupełniono ją 10 poprawkami (Bill of Rights), gwarantującymi wolności białym obywatelom.
Na pierwszego prezydenta wybrano G. Washingtona, a po nim innych współtwórców państwa: J. Adamsa, Th. Jeffersona, J. Madisona i J. Monroego. Ugruntowywaniu się suwerenności Stanów Zjednoczonych zagroziła wojna 1812 z Wielką Brytanią, która nie przyniosła zwycięstwa żadnej ze stron i nie zmieniła status quo (pokój gandawski 1814). Odtąd polityka zagraniczna Stanów Zjednoczonych była nastawiona na wypieranie europejskich mocarstw z Ameryki, co określiła jednoznacznie doktryna Monroego (1823). W 1. połowie XIX w. Stany Zjednoczone przesunęły swoją granicę do Oceanu Spokojnego: 1803 zakupiły od Francji Luizjanę, 1819 od Hiszpanii Florydę, 1821–36 skolonizowały i 1845 zaanektowały Teksas, a w wyniku wojny meksykańskiej (1846–48) przyłączyły dodatkowo Kalifornię i Nowy Meksyk, 1846 dokonały z Wielką Brytanią podziału Oregonu i wytyczyły ostatecznie wspólną granicę. Stworzyło to Stanom Zjednoczonym ogromne możliwości dalszego rozwoju gospodarczego. Wraz z postępami osadnictwa odbierano ziemię Indianom, których część ginęła w walkach, pozostałych osadzano w rezerwatach. Gwałtownie rosła liczba ludności (1790, w roku pierwszego spisu — 3,9 mln, 1850 — ok. 23,2 mln). Nie hamowano imigracji z Europy, nadal głównie Niemców i Irlandczyków.
Rozwój gospodarczy kształtował wyraźny w połowie XIX w. podział państwa na dynamicznie rozwijającą się przemysłowo, handlowo i municypalnie Północ i rolnicze Południe, utrzymujące instytucję niewolnictwa, pragnące zachować je u siebie i rozszerzyć na nowe obszary Stany Zjednoczone. Spór o niewolnictwo wywoływał kryzysy polityczne w państwie, zrodził ruch abolicjonistyczny i groził rozbiciem Unii. Zawierane ugody (m.in. kompromis Missouri 1820) nie przynosiły rezultatów. W 1860 było 15 stanów niewolniczych i 18 nie dopuszczających niewolnictwa. Sprecyzowanie przez Północ swoich interesów w programie założycielskim 1854 Partii Republikańskiej (głoszącej hasła nieskrępowanego rozwoju kapitalizmu i wolności dla wszystkich obywateli) oraz zwycięstwo w wyborach prezydenckich 1860 kandydata tej partii, A. Lincolna, stało się bezpośrednią przyczyną wojny secesyjnej (Civil War). Wojna (1861–65), okupiona olbrzymimi startami ludzkimi i materialnymi, zakończyła się zwycięstwem Północy, co pozwoliło jej uratować jedność państwa i znieść niewolnictwo (1863 proklamacja emancypacji, 1865 — XIII poprawka do konstytucji). W 1862 wszedł w życie Homestead Act, który zdynamizował osadnictwo na zachodnim obszarze Stanów Zjednoczonych. Wojna zniszczyła na Południu gospodarczo plantatorów i przyczyniła się do istotnych przemian polityczno-społecznych i gospodarczych w tym regionie w okresie rekonstrukcji. W 1867 nabyto od Rosji Alaskę, co zakończyło proces rozszerzania terytorium państwa na kontynencie.
Przed końcem XIX w. nastąpiły głębokie zmiany. Nadal szybko zwiększała się liczba ludności (z 31,4 mln 1860 do 76 mln 1900, w tym ok. 14 mln imigrantów). Trwała wewnętrzna migracja ludności do miast i na zachód. Indian (1870 już tylko ok. 300 tys.) wyparto ostatecznie do rezerwatów. Przybywało farm, a wzrost gospodarczy, choć przerywany kryzysami, stale przekraczał 10% rocznie i był najwyższy na świecie. Dynamicznie rozwijał się przemysł, zbudowano transkontynentalne linie kolejowe. Powszechnie wprowadzano innowacje techniczne. 1866–1900 eksport towarów wzrósł 3-krotnie. Wyrosły potężne fortuny potentatów gospodarczych (A. Carnegie, J.P. Morgan, J.D. Rockefeller, C. Vanderbilt). Rozwojowi przemysłu towarzyszyło organizowanie się ruchu związkowego; powstały organizacje: Knights of Labor, Amerykańska Federacja Pracy (późniejsza AFL-CIO).
W Białym Domu zasiadali, z wyjątkiem 1885–89 i 1893–97, prezydenci z Partii Republikańskiej. W polityce zagranicznej do izolacjonizmu i nacjonalizmu doszedł w latach 90. XIX w. panamerykanizm, a wraz z rosnącą potęgą gospodarczą zwolenników zdobywało również myślenie imperialne, które zakładało osiągnięcie przez Stany Zjednoczone pozycji mocarstwa światowego. Od prezydentury W. McKinleya Stany Zjednoczone rozpoczęły ekspansję imperialną: 1898 anektowały Hawaje i wszczęły wojnę z Hiszpanią, w której podporządkowały sobie Kubę, opanowały Puerto Rico, Filipiny i Guam. Politykę tę kontynuowali Th. Roosevelt, W.H. Taft i W.Th. Wilson (demokrata), rozszerzając i umacniając wpływy w Ameryce Łacińskiej (m.in. 1903 przejęto Strefę Kanału Panamskiego) i na Dalekim Wschodzie. Roosevelt zapoczątkował w państwie reformy tzw. ery postępowej, które kontynuowali obaj jego następcy.
Po wybuchu I wojny światowej Wilson ogłosił neutralność Stanów Zjednoczonych, zwiększył jednak ich potencjał militarny oraz intensywnie pomagał aliantom zachodnim. 6 IV 1917 Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny po stronie ententy i wysłały do Francji ok. 2 mln żołnierzy (zginęło ok. 112 tys.). Udział USA w wojnie zdecydował o jej wyniku, Wilson zaś miał znaczny osobisty wkład w wypracowanie postanowień traktatu pokojowego, a sformułowany przez niego program (14 punktów) stał się podstawą do dyskusji i ustaleń podczas konferencji pokojowej w Paryżu 1919. Kongres nie ratyfikował jednak traktatu wersalskiego i nie wyraził zgody na przystąpienie do Ligi Narodów, narzucając powrót do izolacjonizmu. Następca Wilsona, W.G. Harding, doprowadził 1921 do zawarcia przez Stany Zjednoczone odrębnych traktatów z Niemcami, Austrią i Węgrami. Harding i rządzący po nim C. Coolidge (obaj z Partii Republikańskiej) w sprawach wewnętrznej realizowali politykę tzw. małego rządu (jak najmniej interwencji państwa w sprawy gospodarczej). Gospodarka amerykańska przeżywała dobry okres — po wojnie Stany Zjednoczone stały się pierwszą potęgą ekonomiczną w świecie, a Europa była ich dłużnikiem. Dolar USA stał się główną walutą świata, nastąpił ogólny wzrost dobrobytu. Przyciągało to do Stanów Zjednoczonych imigrantów i choć po 1921 ich napływ hamowano, wprowadzając limity dla poszczególnych krajów (system kwotowy), w ciągu pierwszych 30 lat XX w. przybyło ich ok. 19 mln.
H.C. Hoover obejmując prezydenturę zapowiadał umocnienie wolnej przedsiębiorczości („systemu amerykańskiego”), ale 24 X 1929 nastąpił krach na giełdzie w Nowym Jorku („czarny czwartek”), który zapoczątkował w USA wielki światowy kryzys gospodarczy. Produkcja w USA spadła o połowę, bezrobocie osiągnęło 25% ogółu zatrudnionych 1932. Szczególnie ciężkie stało się położenie farmerów: 1/4 z nich wskutek zadłużenia straciła ziemię. Środki podjęte przez Hoovera dla ratowania gospodarki okazały się niewystarczające.
Wybory prezydenckie 1932 wygrał kandydat demokratów F.D. Roosevelt, lansujący program szerokiej interwencji państwa w zwalczaniu kryzysu. W wyniku jego różnorodnych i energicznych działań (zwłaszcza w ciągu pierwszych stu dni legislacyjnych), znanych jako New Deal, zreformowano banki, rolnictwo i przemysł oraz stworzono warunki poprawy położenia ludności; powołano różnorodne instytucje i agencje, które organizowały roboty publiczne, wpływano na zmianę stosunków pracodawca–robotnik. Wprowadzono zabezpieczenia dla emerytów, zasiłki dla bezrobotnych, zakaz zatrudniania dzieci. Działania te przyniosły ożywienie gospodarcze (z przejściową recesją 1937–38), a od 1939 produkcja wojenna zlikwidowała bezrobocie. Nie powróciła jednak stopa wzrostu sprzed kryzysu. Roosevelt jeszcze 3-krotnie zapewnił sobie (i demokratom) zwycięstwo w wyborach prezydenckich (skłoniło to 1951 Kongres do ratyfikacji XXII poprawki do konstytucji ograniczającej liczbę kadencji prezydenckich do 2). W 1933 Roosevelt proklamował politykę dobrego sąsiedztwa wobec Ameryki Łacińskiej, 1933 Stany Zjednoczone nawiązały stosunki dyplomatyczne z ZSRR. Hołdujący izolacjonizmowi Kongres uchwalał kolejne ustawy o neutralności (1935, 1936, 1937), w których Stany Zjednoczone dystansowały się od konfliktów europejskich. Polityka państw Osi zmieniała jednak stopniowo izolacjonistyczne nastawienie Amerykanów i poprawka z 4 XI 1939 do ustawy z 1937 zezwalała już na sprzedaż broni na zasadzie cash and carry [‘płać i zabieraj’], co w praktyce pomagało krajom walczącym z państwami Osi i z kolei umożliwiło przyjęcie ustawy Lend-Lease Act (1941) oraz udzielenie 1941–45 aliantom znacznej pomocy. 12 VIII 1941 Roosevelt i W. Churchill podpisali Kartę Atlantycką, definiującą cele i zasady polityki obu państw w trakcie i po II wojnie światowej.
7 XII 1941 Japonia atakiem na Pearl Harbor rozpoczęła wojnę ze Stanami Zjednoczonymi. 8 XII Stany Zjednoczone przystąpiły do wojny, a 11 XII wojnę wypowiedziały im Niemcy i Włochy. Amerykańskie zaangażowanie 1941 w działaniach wojennych w Azji, na Oceanach Spokojnym i Atlantyckim, od 1942 w Afryce i od 1943 w Europie, powołanie ok. 15 mln żołnierzy (straty — ok. 1,1 mln) i wielka produkcja materiałów wojennych — wszystko to zaważyło na przebiegu i wynikach wojny. Od przystąpienia do niej Stany Zjednoczone uczestniczyły w konferencjach międzynarodowych mających na celu koordynację strategii aliantów i ułożenie stosunków po wojnie. W najważniejszych, w Teheranie i Jałcie, uczestniczył Roosevelt, który przyzwolił Stalinowi na objęcie sowiecką strefą wpływów Polski, Czechosłowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Albanii i Jugosławii, co przesądziło o powstaniu tam systemu komunistycznego. W ostatniej konferencji wielkiej trójki w Poczdamie po śmierci Roosevelta brał udział już H.S. Truman. On też podjął decyzję o użyciu broni atomowej przeciwko Japonii: 6 VIII 1945 Stany Zjednoczone zrzuciły bombę atom. na Hirosimę, a 9 VIII na Nagasaki, zmuszając Japonię do bezwarunkowej kapitulacji (2 IX 1945).
Koniec wojny Stany Zjednoczone witały z przekonaniem, że jej cel — zniszczenie faszyzmu — został osiągnięty, one same zaś zdobyły czołową pozycję polityczną w świecie i ugruntowały gospodarczą. Aktywność na arenie międzynarodowej (ostateczne odejście od izolacjonizmu) stała się trwałą cechą amerykańskiej polityki zagranicznej. Prezydent Truman rozwiązał problem demobilizacji armii i zmniejszył jej stan do 0,5 mln (1950). Przeciwstawił się rosnącej agresywności ZSRR ogłaszając 1947 doktrynę Trumana i inaugurując politykę powstrzymywania komunizmu. Stany Zjednoczone zdecydowały się udzielić pomocy finansowej Europie (plan Marshalla). ZSRR wraz z krajami komunistycznymi nie przyjął tej pomocy. Zaczęła się zimna wojna.
Stany Zjednoczone podjęły się roli przywódcy świata niekomunistycznego. Zasadą ich polityki zagranicznej stało się przeciwdziałanie rozszerzaniu wpływów ZSRR oraz zapewnienie bezpieczeństwa i pomocy gospodarczej krajom mogącym znaleźć się pod jego kontrolą. W 1949 Stany Zjednoczone odegrały istotną rolę w tworzeniu NATO, 1951 — ANZUS. Podczas prezydentury D.D. Eisenhowera zostały zawiązane kolejne pakty: 1954 SEATO, 1955 CENTO. Pod koniec swojej kadencji Eisenhower dążył do odprężenia i prowadził w tym celu aktywną działalność dyplomatyczną, m.in. zaprosił do USA N.S. Chruszczowa, z którym uzgodnili spotkanie na szczycie (zerwane z powodu incydentu U-2). Ogólnie okres jego rządów charakteryzował się stopniowym przechodzeniem od polityki bezkompromisowej walki z komunizmem do polityki współistnienia. Eisenhower położył kres działalności senatora J. McCarthy'ego. W 1954 Sąd Najwyższy zniósł segregację rasową w szkołach. Liczba ludności Stanów Zjednoczonych wzrosła do ok. 180 mln (1960), nasilała się migracja wewnętrzna ze wschodu na zachód oraz z miast na przedmieścia. Utrzymywała się (z wyjątkiem 1953–54 i 1957–58) dobra koniunktura gospodarcza, rosły dochody i poziom wykształcenia społeczeństwa.
Osiem lat republikańskiej prezydentury Eisenhowera społeczeństwo amer. uznało za okres pomyślny. Mimo to demokrata J.F. Kennedy zwyciężył w wyborach prezydenckich 1960 programem Nowych Horyzontów (New Frontiers), który zakładał położenie kresu dyskryminacji rasowej, reformę systemu opieki społecznej, szkolnictwa wyższego, wzmocnienie władzy federalnej i zwiększenie roli państwa w gospodarce. Po nieudanej inwazji w Zatoce Świń na Kubie (1961), a zwłaszcza po kryzysie kubańskim (1962) złagodził konfrontacyjną początkowo politykę wobec ZSRR i doprowadził do układu o częściowym zakazie doświadczeń z bronią atomową. Rywalizację z ZSRR kontynuował w podboju kosmosu. L.B. Johnson, który objął prezydenturę po zabójstwie Kennedy'ego, kontynuował jego politykę wewnętrznej, doprowadzając do przyjęcia wielu ustaw (Wielkie Społeczeństwo), m.in. o prawach obywatelskich, zwalczaniu ubóstwa, pomocy w rozwoju miast; przyjęto nową ustawę imigracyjną. Polityka wewnętrzna Johnsona nie zapobiegła wystąpieniom mieszkańców slumsów i protestom Murzynów (ruch praw obywatelskich), których przywódca, M.L. King, został 1968 zamordowany. Z silnym sprzeciwem społeczeństwa spotkała się polityka Johnsona w Azji, zwłaszcza w Wietnamie, gdzie do XII 1968 wprowadził do walki ponad 0,5 mln żołnierzy amerykańskich. Krytyka tej polityki powstrzymała go przed ubieganiem się o kolejną kadencję.
Republikanin R.M. Nixon nie od razu, choć przyrzekł to w kampanii wyborczej, zakończył udział Stanów Zjednoczonych w wojnie wietnamskiej. W 1972 wznowił, rozpoczęte 1968, negocjacje pokojowe w Paryżu. W 1973 został podpisany traktat pokojowy amerykańsko-północnowietnamski. Administracja Nixona 1969 rozpoczęła z ZSRR rokowania SALT w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych, zapoczątkowała normalizację stosunków z Chinami (1972 Nixon złożył tam wizytę). Nadużycia polityczne tej ekipy, znane jako afera Watergate, zmusiły Nixona do złożenia 9 VIII 1974 urzędu (pierwszy taki wypadek w historii USA). Objął go dotychczasowy wiceprezydent G.R. Ford, który starał się przywrócić zaufanie społeczeństwa do urzędu prezydenckiego. W gospodarce nadal najważniejszy był problem walki z inflacją. Kontynuowano politykę odprężenia z ZSRR. Rządy J.E. Cartera przypadły na okres światowego kryzysu energetycznego. W polityce zagranicznej prezydent wykazał się dużą aktywnością: wprowadził do niej zasadę obrony praw człowieka i jego wolności oraz przestrzegania norm moralnych; do czasu wkroczenia 1979 wojsk sowieckich do Afganistanu kontynuował politykę odprężenia z ZSRR i rozmowy SALT, działał na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie: (1978 doprowadził do porozumienia w Camp David, a 1979 do układu pokojowego między Izraelem a Egiptem). Sposób rozwiązywania konfliktu irańsko-amerykańskiego 1980 przyczynił się do klęski Cartera w wyborach 1980.
Na kolejne 2 kadencje na prezydenta został wybrany republikanin R.W. Reagan. Wybory wygrał dzięki hasłom zmniejszenia wydatków na utrzymanie rządu, obniżenia podatków dochodowych, zwiększenia wydatków na obronę i budowania potęgi militarnej Stanów Zjednoczonych. Główne punkty jego programu gospodarczego (tzw. reaganomics) Kongres przyjął 1981. Realizacja tego programu pobudziła gospodarkę amerykańską — rósł dochód narodowy, znacznie spadła stopa inflacji, odnotowano trwały wzrost gospodarczy, zmniejszyło się bezrobocie. W polityce zagranicznej Reagan był zwolennikiem stosowania siły i udzielania pomocy ruchom antykomunistycznym (doktryna Reagana 1985). Wykazał konsekwencję i stanowczość w stosunkach z ZSRR i we wspieraniu opozycji w Europie Wschodniej (także w Polsce) i Ameryce Łacińskiej (Grenada, Nikaragua). Od 1982 były prowadzone z ZSRR rozmowy START (redukcja zbrojeń strategicznych), przerwane 1983 i wznowione 1985. W 1987 podpisano układ INF (o likwidacji rakiet średniego zasięgu). Jednocześnie 1983 Reagan zainicjował program SDI (Inicjatywa Obrony Strategicznej), popularnie zw. wojnami gwiezdnymi. Opuścił Biały Dom z opinią skutecznego i silnego polityka. Jego wielką zasługą dla Stanów Zjednoczonych była odbudowa wiary społeczeństwa amerykańskiego w potęgę i mocarstwowość ich państwa. Ułatwiło to republikanom zwycięstwo wyborcze 1988. Prezydentem został G. Bush, dotychczasowy wiceprezydent. Uważany za politycznego spadkobiercę Reagana, wykazał szczególną aktywność w polityce zagranicznej: był inicjatorem utworzenia międzynarodowych sił zbrojnych i przeprowadzenia działań wojennych w Zatoce Perskiej, które doprowadziły do wyparcia Iraku z Kuwejtu; sfinalizował tworzenie Północnoamerykańskiego Układu Wolnego Handlu (NAFTA); wspierał wolnościowe przemiany w Europie Wschodniej.
Po rozpadzie ZSRR i obozu komunistycznego Stany Zjednoczone, ze względu na swój potencjał militarny, gospodarczy, intelektualny, poziom cywilizacyjny i pozycję polityczną, stały się jedynym supermocarstwem. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza spowodowała spadek popularności Busha (krytykowanego za zaniedbywanie spraw krajowych) i jego przegraną w wyborach prezydenckich 1992 na rzecz demokraty B. Clintona. Prezydentura Clintona zapisała się starciami z Kongresem (od połowy kadencji, po wyborach 1994, przewagę w obu izbach mieli republikanie), który odrzucił m.in. prezydencki projekt reformy systemu opieki zdrowotnej. W polityce zagranicznej Clinton deklarował kontynuację działań na rzecz wzmocnienia systemów demokratycznych i budowy gospodarki rynkowej w świecie oraz wspierania przemian w Europie Wschodniej i Rosji. Po wyborach prezydenckich 2000 władza przeszła w ręce republikanina G.W. Busha.
Wiek XXI otworzył nową epokę w amerykańskiej polityce zagranicznej przez bezprecedensowe wydarzenie, jakim był dokonany 11 IX 2001 terrorystyczny atak islamskiej organizacji Al-Ka’idy na nowojorskie budynki World Trade Center i Pentagon w Waszyngtonie, w których śmierć poniosło ponad 3 tys. osób. Doprowadziło to do szeregu zmian legislacyjnych, a także zmiany strategii paktu NATO, który przyjął na szczycie praskim XI 2002 uchwałę o stworzeniu wspólnych międzynarodowych sił szybkiego reagowania, zdolnych do podejmowania działań prewencyjnych w przypadku zagrożenia atakiem terrorystycznym. W X–XI 2001 USA na czele koalicji antyterrorystycznej doprowadziły do obalenia władzy talibów w Afganistanie oskarżanych o wspieranie Al-Ka’idy. W III 2003 USA w koalicji m.in. z Wielką Brytanią, Australią i Polską (mimo sprzeciwu części europejskich sojuszników) dokonały inwazji na Irak odsuwając od władzy tamtejszego dyktatora S. Husajna. Po zakończeniu wojny nie znaleziono dowodów potwierdzających tezę o posiadaniu przez Irak broni masowego rażenia, a siły amerykańskie i międzynarodowe są stale atakowane przez zwolenników dawnego reżimu, islamskich terrorystów oraz przeciwników obecności obcych wojsk w Iraku. Do 2006 w wyniku tych ataków i działań wojennych śmierć poniosło ok. 3 tys. żołnierzy amerykańskich. W XI 2004 G.W. Bush pokonał kandydata Demokratów, J. Kerry’ego, w wyborach prezydenckich; na schyłek drugiej kadencji Busha przypadł wielki kryzys amerykańskiego i światowego systemu bankowo-finansowego. Wybory XI 2008 wygrał Demokrata B. Obama (pierwszy w historii Afroamerykanin; reelekcja 2012). 2011 wycofanie kontyngentu z Iraku.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Washington George podczas bitwy o Monmouth — Monmouth County Historical Association fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Teherańska konferencja, (28 XI–1 XII 1943); siedzą od lewej: Józef W. Stalin, Franklin D. Roosevelt i Winston Churchill;fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia