wojna secesyjna
 
Encyklopedia PWN
wojna secesyjna 1861–65, ang. Civil War,
wojna domowa w USA 1861–65 między stanami południowymi (Konfederacja Południa) a stanami północnymi (Unia).
Rezultat narastających w XIX w. konfliktów między PołudniemPółnocą (ich wyrazem był ruch secesyjny), które doprowadziły do secesji 11 stanów Południa (1860–61) i utworzenia przez nie odrębnego państwa (Skonfederowane Stany Ameryki), co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny; dla Konfederacji była to wojna o uznanie jej suwerenności, dla Unii — o ratowanie jedności państwa (od 1863 także o zniesienie niewolnictwa). Wojnę secesyjną rozpoczął 12 IV 1861 atak sił Konfederacji na Fort Sumter (Charleston, Karolina Południowa); mimo ekonomicznej, politycznej i wojskowej przewagi Unii Konfederacja pod dowództwem generałów T.J. Jacksona, J.E. Johnstona i R.E. Lee odnosiła do połowy 1862 sukcesy na wszystkich frontach (m.in. 2 bitwy nad Bull Run w Wirginii, 21 VII 1861 i 29–30 VIII 1862); wprowadzona IV 1861 przez Unię blokada wybrzeży Konfederacji okazała się nieefektywna; 9 III 1862 doszło do pierwszej bitwy okrętów pancernych w zatoce Chesapeake (Hampton Roads); 20 V 1862 Kongres Unii przyjął ustawę o osadnictwie, która miała przyciągnąć ochotników do walki po stronie Unii; nierozstrzygnięta bitwa pod Antietam (Maryland, 17 IX 1862), uznana za sukces Unii, skłoniła ją do ofensywy, spowodowała wycofanie się Wielkiej Brytanii i Francji z mediacji, przekreślając nadzieję Konfederacji na uzyskanie uznania międzynarodowego i pomocy ze strony mocarstw europejskich, przyspieszyła decyzję prezydenta A. Lincolna o zniesieniu niewolnictwa (emancypacji proklamacja, 1863); bitwa pod Gettysburgiem (1–3 VII 1863) zapoczątkowała serię zwycięstw wojsk Unii pod dowództwem generała U.S. Granta, Ph.H. Sheridana, W.T. Shermana i G.H. Thomasa na wszystkich frontach; w 2. połowie 1863 przejęły one kontrolę na rzece Missisipi i zajęły stan Tennessee, a 1864 — Georgię, dzieląc Konfederację na kilka części; ponowny wybór Lincolna na prezydenta umocnił Unię; II 1865 na konferencji w Hampton Roads nie doszło do zawarcia pokoju, a Kongres przyjął XIII poprawkę do konstytucji USA o likwidacji niewolnictwa w całym państwie; do III 1865 wojska Unii zajęły obie Karoliny, a 2–3 IV — Richmond (Wirginia), stolicę Konfederacji; 9 IV generał Lee podpisał w Appomattox akt kapitulacji Konfederacji (umowny koniec wojny); resztki jego armii poddały się 26 V, walki w Teksasie trwały do 2 VI. W wojnie secesyjnej wzięło udział po stronie Unii ok. 2 mln żołnierzy (z czego ponad 350 tys. zginęło), po stronie Konfederacji — ok. 1,5 mln (ponad 320 tys. zginęło); obie strony poniosły znaczne straty materialne; zwycięstwo Unii oznaczało upadek Konfederacji Południa i pozwoliło odbudować jedność państwa w okresie rekonstrukcji; wojna secesyjna stanowiła najważniejszą cezurę w dziejach USA od czasu wojny o niepodległość (1775–83); wzięli w niej udział także Polacy (wyróżnili się walczący po stronie Unii generałowie: W. Krzyżanowski i J. Karge).
Bibliografia
L. KORUSIEWICZ Wojna secesyjna, 1860–1865, Warszawa 1985;
P.J. PARISH The American Civil War, New York 1981.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia