rekonstrukcja

rekonstrukcja

[łac.],

w historii USA okres 1865–77, odbudowy jedności państwa i normalizacji stosunków po wojnie secesyjnej (1861–65) oraz przebudowy społecznej, politycznej i ekonomicznej byłej Konfederacji Południa;

pierwszy etap stanowiła tzw. rekonstrukcja prezydencka, której warunki sformułował prezydent A. Lincoln: amnestia dla uczestników Konfederacji, o ile złożą przysięgę na wierność Unii, przyjęcie przez stany Południa XIII poprawki do konstytucji USA z 1865 (zniosła niewolnictwo w całym kraju) i anulowanie aktów secesji 1860–61; spełnienie tych warunków uznał prezydent A. Johnson za zakończenie rekonstrukcji (XII 1865). W 1865–66 trwała tzw. samorekonstrukcja Południa: uchwalenie nowych konstytucji, likwidacja zniszczeń materialnych, regulacja stosunków między białymi a Murzynami (czarne kodeksy), próby odzyskania utraconych przywilejów. Najdłużej (1866–77) trwała rekonstrukcja kongresowa, ze względu na zastosowane metody zwana rekonstrukcją militarną lub, z powodu roli, jaką odegrali w niej Murzyni (dzięki XIV poprawce do konstytucji mieli przewagę liczebną wśród wyborców na Południu) — rekonstrukcją czarną; jej program, opracowany już 1864, narzucił radykalny odłam Partii Republikańskiej po zdobyciu 1866 przewagi w Kongresie. Ramy prawne rekonstrukcji kongresowej tworzyły m.in.: ustawa z II 1866, która przedłużyła okres działalności i rozszerzyła uprawnienia Biura do spraw Wyzwoleńców (pozyskiwało ono murzyńskich wyborców dla Partii Republikańskiej), XIV poprawka do konstytucji (1866, ratyfikowana 1868), która przyznała prawa obywatelskie Murzynom i pozbawiła tych praw uczestników Konfederacji Południa (zwłaszcza dowódców armii i floty konfederackiej), ustawa o rekonstrukcji militarnej z III 1867, na mocy której na Południu wprowadzono okupację wojskową, dzieląc je na 5 okręgów, których dowódcy sprawowali jako gubernatorzy władzę cywilną i wojskową, XV poprawka do konstytucji (1869, ratyfikowana 1870), gwarantująca prawa wyborcze wszystkim bez względu na kolor skóry, rasę lub pozostawanie uprzednio w stanie niewolnictwa. Celem rekonstrukcji kongresowej było pozbawienie praw politycznych i wyeliminowanie wpływów arystokracji plantatorskiej oraz ugruntowanie pozycji Partii Republikańskiej w państwie; projekty reform społeczno-politycznych nie zostały w niej uwzględnione, a zachodzące na Południu zmiany gospodarcze i społeczne były głównie konsekwencją wojny i przemian politycznych. W 1866 i 1870 wszystkie stany (bez Tennessee, przyjętego już 1866), po zaakceptowaniu przez Kongres ich nowych konstytucji, uwzględniających XIV poprawkę do konstytucji, powróciły do Unii. W 1868 rozpoczął się na Południu proces likwidacji okupacji wojskowej i stopniowego przywracania rządów Partii Demokratycznej; przyczynił się do tego niemało sposób sprawowania tam władzy przez republikanów (nadużycia i afery gospodarcze), często przybyszy z Północy (tzw. carpetbaggers), w okresie prezydentury U.S. Granta (1869–77). Rekonstrukcję zakończono na mocy kompromisu 1877; jej reformy okazały się połowiczne i nietrwałe; ugruntowała na Południu niechęć wobec Północy, uprzedzenia rasowe, system jednopartyjny (Partia Demokratyczna), bezprawie Ku-Klux-Klanu i zacofanie gospodarcze.