Partia Republikańska, Republican Party,
partia polityczna w USA;
Partia Republikańska
Encyklopedia PWN
założona 1854; jedna z 2 głównych partii politycznych w kraju, rywalizuje z Partią Demokratyczną. Utworzona w okresie nasilającej się w USA walki o zniesienie niewolnictwa przez jego radykalnych przeciwników z Partii Wigów, Partii Demokratycznej i Partii Wolnej Ziemi; jej celem było wprowadzenie w całym kraju gospodarki kapitalistycznej i protekcyjnych taryf celnych w celu ochrony rodzimego przemysłu oraz reforma systemu bankowego, budowa transkontynentalnej linii kolejowej i rozwój osadnictwa na Zachodzie USA; skupiała głównie przedstawicieli warstwy średniej, m.in. przedsiębiorców ze wschodniego wybrzeża (zwłaszcza Nowa Anglia), oraz farmerów ze Środkowego Zachodu; zwycięstwo Partii Republikańskiej w wyborach prezydenckich 1860 (A. Lincoln) stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny secesyjnej (1861–65); w trakcie wojny Partia Republikańska dzięki przewadze, którą posiadała w Kongresie, zrealizowała większość swoich postulatów; zwycięstwo Unii zapewniło Partii Republikańskiej wpływy ogólnokrajowe i silną pozycję w państwie; w okresie rekonstrukcji (m.in. dzięki głosom wyborczym Murzynów) narzuciła swoje rządy w stanach byłej Konfederacji Południa; do 1913 utrzymywała przewagę w sprawowaniu władzy w skali kraju, m.in. za cenę kompromisów politycznych (kompromis 1877); przerwę w jej rządach stanowiła jedynie 2-krotna prezydentura G. Clevelanda (1885–89 i 1893–97); reprezentując głównie interesy kół przemysłowo-finansowych, w końcu XIX w. traciła poparcie farmerów; popierała ekspansjonizm USA; w początku XX w. Th. Roosevelt zainicjował w Partii Republikańskiej nurt reformatorski (era postępu); po I wojnie światowej Partia Republikańska opowiedziała się za polityką izolacjonizmu; wpływy i władzę, a także poparcie wyborców murzyńskich, utraciła w okresie wielkiego światowego kryzysu gospodarczego; w 2. połowie XX w. jej rywalizacja z Partią Demokratyczná stała się bardziej wyrównana; pozycję Partii Republikańskiej w latach 70. osłabiła afera Watergate, a w latach 80. wzmocniły ją rządy R. Reagana; obecnie uchodzi za partię konserwatywną, w wyborach zdobywa głównie głosy białych Amerykanów z klasy średniej i wyższej; popiera liberalizm gospodarczy. Po 1901 rządziła: do 1913 (Th. Roosevelt, W.H. Taft), 1921–33 (W.G. Harding, C. Coolidge, H.C. Hoover), 1953–61 (D.D. Eisenhower), 1969–77 (R.M. Nixon, G.R. Ford), 1981–93 (R.W. Reagan, G.H. Bush) i 2001–09 (G.W. Bush) i od 2017 (D. Trump). Nie ma stałego członkostwa; jej program jest ustalany na konwencji przedwyborczej, która wysuwa kandydatów partii na prezydenta; jej działalnością między konwencjami kieruje Narodowy Komitet, któremu podlega stały aparat partyjny w każdym stanie i okręgu.
