Konstytucja Stanów Zjednoczonych
 
Encyklopedia PWN
Konstytucja Stanów Zjednoczonych,
ustawa określająca zasady ustroju Stanów Zjednoczonych, organizację władz państwa oraz prawa i obowiązki obywatelskie;
pierwsza w świecie i najstarsza obowiązująca konstytucja, wyrosła z oświeceniowej wiary w umowę społeczną i oparta na zasadach prawa naturalnego oraz suwerenności ludu; opracowana podczas konwencji konstytucyjnej, obradującej 25 V–17 IX 1787 w Filadelfii pod przewodnictwem G. Washingtona, której pierwotnym celem było dokonanie rewizji Artykułów Konfederacji i Wieczystej Unii; uczestniczyło w niej 55 delegatów z 12 stanów (bez Rhode Island), m.in.: B. Franklin, A. Hamilton i J. Madison (główny autor projektu, zwany ojcem konstytucji); przyjęty projekt, podpisany przez 39 z nich, składał się z preambuły i 7 artykułów, które określały strukturę, sposób wybierania i kompetencje władz federalnych (ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej) oraz relacje między rządem federalnym a stanami (artykuły 1–3), wzajemne stosunki między stanami oraz sposób tworzenia i przyjmowania nowych stanów do Unii (artykuł 4), procedurę zmiany konstytucji (artykuł 5) i sposób jej ratyfikacji (artykuł 7). Konstytucja przekształciła USA z konfederacji państw (stanów) w jedno państwo, którego ustrój został oparty na zasadach: federalizmu (maksymalna autonomia stanów w ramach federacji), trójpodziału władz akcentującego ich separację (przy zastosowaniu systemu wzajemnej kontroli i zachowania równowagi), demokratyczne formy rządu (przy ograniczeniu skrajności demokracji) i respektowania praw jednostki przez państwo. W trakcie procesu ratyfikacyjnego, który trwał do 21 VI 1788, uformowały się ugrupowania polityczne skupiające zwolenników konstytucji (federaliści) i jej przeciwników (antyfederaliści); konstytucja, ratyfikowana przez 11 stanów, weszła w życie 4 III 1789 (później ratyfikowały ją, jako ostatnie, Karolina Północna i Rhode Island). Na jednym z pierwszych posiedzeń 1789 Kongres przyjął pierwszych 10 poprawek do konstytucji, tzw. Bill of Rights, czyli Deklarację praw, gwarantującą swobody obywatelskie, których brak zarzucali konstytucji antyfederaliści; w późniejszych latach konstytucję uzupełniono jeszcze 17 poprawkami (ostatnia, XXVII poprawka z 1992), które stanowią jej pełnoprawne artykuły; wśród nich najważniejsze są poprawki z okresu rekonstrukcji i ery postępu; konstytucja podlegała też modyfikacjom poprzez interpretację i precedensy prawne oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego; ich rezultatem było m.in. wzmocnienie władzy federalnej (zwłaszcza wykonawczej) i demokratyzacja systemu politycznego USA oraz zwiększenie zakresu ochrony praw jednostki w państwie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia