START

START , ang. Strategic Armaments Reduction Talks ,

rozmowy między USA a ZSRR w sprawie redukcji zbrojeń strategicznych rozpoczęte 26 VI 1982 w Genewie;

były kontynuacją rozmów w sprawie ograniczenia tych zbrojeń (SALT). W 1983 na zakończenie 5. rundy rokowań START, w związku z przystąpieniem USA do rozmieszczania w Europie Zachodniej nowych amer. rakiet samosterujących średniego zasięgu skierowanych przeciwko ZSRR, strona sow. przerwała rokowania. O wznowieniu rozmów postanowiono I 1985 w Genewie w czasie spotkania min. spraw zagr. ZSRR A. Gromyki z sekr. stanu USA G. Shultzem. W X 1986 w Reykjavíku R. Reagan i M. Gorbaczow osiągnęli porozumienie dotyczące liczby głowic nuklearnych i środków ich przenoszenia; dalsze rozmowy zostały wstrzymane w związku z odmową strony amer. objęcia ograniczeniami także programu tzw. wojen gwiezdnych (SDI). 8 XII 1987 w Waszyngtonie USA i ZSRR podpisały układ o eliminacji rakiet średniego i krótszego zasięgu (INF), który otworzył drogę do dalszych rokowań START. 31 VII 1991 Bush i Gorbaczow podpisali układ START I, zgodnie z którym istniejąca broń rakietowa o zasięgu ponad 5 tys. km miałaby zostać zredukowana o ok. 30% w ciągu 7 lat; był to pierwszy układ przewidujący faktyczną redukcję arsenałów jądr., a nie tylko kontrolę zbrojeń. Po rozpadzie ZSRR XII 1991 wprowadzenie w życie START I wymagało akceptacji postanowień układu przez wszystkie państwa WNP, na których terenie znajdowała się broń jądr.; do końca 1994 Białoruś, Kazachstan i Ukraina ratyfikowały START I, przystąpiły do układu o nieproliferacji (NPT) i zgodziły się zniszczyć lub przekazać swoje arsenały jądr. Rosji w zamian za gwarancje bezpieczeństwa ze strony mocarstw nuklearnych i amer. pomoc finansową. W VI 1992 zawarto w Waszyngtonie amer.-ros. porozumienie o dalszej redukcji głowic nuklearnych; 1 I 1993 Bush i B. Jelcyn podpisali w Moskwie układ START II, na którego mocy oba państwa miały do 2003 zlikwidować 2/3 swych arsenałów nuklearnych; I 1996 układ został ratyfikowany przez amer. Senat. W IX 1997, w związku z opozycją wobec START II w ros. Dumie, podpisano porozumienie odraczające zniszczenie przez Rosję zakazanych układem głowic do 2007; IV 2002 Rosja ratyfikowała START II, ale już VI 2002 uznała, że układ jej nie obowiązuje wobec wycofania się USA z układu o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej (układ ABM z 1972). Problemy związane z wejściem w życie START II i trwającymi od 1998 rozmowami nad układem START III straciły na znaczeniu wobec podpisania 24 V 2002 w Moskwie przez G.W. Busha i W. Putina nowego układu o redukcji strategicznych potencjałów ofensywnych (ang. Streategic Offensive Reductions Treaty, SORT), który przewiduje redukcję w ciągu 10 lat potencjałów nuklearnych każdego z państw do 1700–2200 głowic i równocześnie potwierdza pozostawanie w mocy do 2009 układu START I; III 2003 USA ratyfikowały SORT, natomiast Rosja opóźniła proces ratyfikacji w odpowiedzi na kryzys iracki; 8 IV 2010 prez. B. Obama i premier W. Putin podpisali w Pradze nowy układ o redukcji broni nuklearnej START, który ma obowiązywać 10 lat, z możliwością przedłużenia o 5 lat (ograniczenie głowic nuklearnych do 1550 każdej ze stron, prawie o 1/3 mniej niż przewidywał START I).