Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego
 
Encyklopedia PWN
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, ang. North Atlantic Treaty Organisation Wymowa(NATO Wymowa), fr. Organisation du Traité de l’Atlantique Nord (OTAN),
organizacja międzynarodowa o charakterze polityczno-wojskowym, utworzona na podstawie Traktatu północnoatlantyckiego zawartego 4 IV 1949 w Waszyngtonie, obowiązującego od 24 VIII 1949;
członkowie: założyciele — Belgia, Dania, Francja (1966–2009 poza strukturami wojskowymi), Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Włochy, także Grecja i Turcja od 18 II 1952, RFN od 5 V 1955 (od 3 X 1990 zjednoczone Niemcy), Hiszpania od 30 V 1982, Czechy, Polska i Węgry od 12 III 1999, Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia od 29 III 2004, Albania i Chorwacja od 1 IV 2009, Czarnogóra od 2017, Macedonia Pn. od 27 III 2020, Finlandia od 4.04.2023; kwatera główna: początkowo w Paryżu, po 1966 w Brukseli. Do zawarcia 1949 Traktatu północnoatlantyckiego doszło w wyniku rosnącego przekonania o agresywności polityki ZSRR i zagrożeniu sowieckim dla Europy Zachodniej (1947 utworzenie Kominternu, 1948 przewrót komunistyczny w Czechosłowacji, 1948–49 blokada Berlina Zachodniego); Pakt stanowi sojusz zbiorowej obrony; gwarantuje swym członkom wzajemną pomoc w razie napaści zbrojnej; obszarem działania jest strefa północnoatlantycka, obejmująca terytoria państw członkowskich, Morze Śródziemne i Ocean Atlantycki na północ od zwrotnika Raka; do 1990 Organizacja była po stronie Zachodu główną strukturą polityczno-wojskową w konfrontacyjnym, dwubiegunowym układzie światowym jako przeciwnik bloku sowieckiego (od 1955 zorganizowanego w Układ Warszawski). Jej najwyższym organem kierowniczym jest Rada Północnoatlantycka (Rada NATO), którą tworzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich; może obradować na szczeblu szefów państw i rządów (w wyjątkowych sytuacjach), ministrów spraw zagranicznych (co najmniej 2 razy w roku) bądź stałych reprezentantów (co najmniej raz w tygodniu). Struktura organizacyjna Paktu podlegała zmianom; obecnie jej najważniejszymi elementami, oprócz Rady Północnoatlantyckiej, są: Komitet Planowania Obrony i Grupa Planowania Nuklearnego (oba bez udziału Francji), Sekretariat Międzynarodowy na czele z sekretarzem generalnym NATO (dotąd zawsze z państw europejskich), Komitet Wojskowy, będący naczelnym organem wojskowym Paktu (na szczeblu szefów sztabów lub ich stałych reprezentantów), oraz podlegający mu Międzynarodowy Sztab Wojskowy. W strukturze dowodzenia główną rolę odgrywały 2 naczelne dowództwa (na ich czele stali zawsze generałowie amerykańscy): europejskie (kwatera koło Mons w Belgii) i atlantyckie (kwatera w Norfolk w stanie Wirginia) oraz podlegające im dowództwa regionalne. Ponadto organy cywilne tworzą liczne komitety i grupy robocze. Od 1955 przy NATO działa Zgromadzenie Północnoatlantyckie, stanowiące forum współpracy parlamentów państw członkowskich. Rozpad bloku sowieckiego na początku lat 90. spowodował zapoczątkowanie transformacji NATO, która objęła: nawiązanie współpracy z państwami pokomunistycznymi w Europie Środkowowschodniej i z Rosją, zaangażowanie sojuszu w rozwiązywanie konfliktów międzynarodowych, a także reformę strategii i struktury wojskowej NATO. W pierwszej z tych kwestii zaznaczyły się 3 główne kierunki: dialog ze wszystkimi państwami (1991 utworzono Północnoatlantycką Radę Współpracy, 1994 przyjęto program Partnerstwo dla Pokoju, 1997 utworzono Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego), poszukiwanie formuły dialogu z Rosją (1997 utworzono Radę NATO-Rosja), stopniowe rozszerzanie NATO o państwa Europy Środkowowschodniej (po negocjacjach przyjęto 1999 i 2004 w sumie 10 państw); nawiązano też dialog z Ukrainą (1997 utworzono Komisję NATO-Ukraina). W 1992 sojusz przyjął możliwość prowadzenia operacji poza swym traktatowym obszarem działania (operacje w krajach byłej Jugosławii, zwłaszcza 1999 naloty na cele w Kosowie i Serbii oraz dowodzenie międzynarodowymi siłami bezpieczeństwa w Bośni i Hercegowinie od 1995 i w Kosowie od 1999). W 2001 atak terrorystyczny na USA został przez sojusz uznany (po raz pierwszy w dziejach NATO) za atak na wszystkie państwa członkowskie i zaoferował Stanom Zjednoczonym pomoc, a 2003 objął dowodzenie siłami międzynarodowymi w Afganistanie. Na reformę struktury wojskowej NATO złożyły się zwłaszcza: tworzenie sił szybkiego reagowania, utworzenie 2003 scalonego naczelnego dowództwa operacyjnego (kwatera koło Mons) oraz dowództwa ds. transformacji sojuszu (kwatera w Norfolk), ograniczenie liczby i zmiana struktury dowództw niższych szczebli.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Defilada z okazji dnia NATO w Warszawie, IV 2000 fot. J. Herok/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia