Stany Zjednoczone. Nauka
 
Encyklopedia PWN
Stany Zjednoczone. Nauka.
Organizacja nauki w Stanach Zjednoczonych odznacza się dużym zróżnicowaniem struktur organizacyjnych (federalnych, stanowych i prywatnych), elastycznością powiązań organizacji rządowych i pozarządowych. Naczelnym organem państw. ds. nauki jest Federalny Urząd do Spraw Nauki i Techniki (powołany 1962), kierowany przez doradcę prezydenta ds. nauki i pełniący funkcję federalnego minist. nauki i techniki. Doradca prezydenta ds. nauki przewodniczy Doradczemu Kom. do Spraw Nauki, w którym zasiadają: 17 czł. mianowanych przez prezydenta spośród wybitnych naukowców reprezentujących najbardziej renomowane ośr. nauk. kraju, 3 przedstawicieli Nar. Rady Badań przy Nar. Akad. Nauk w Waszyngtonie (zał. 1863), przewodniczący Akad. oraz dyrektor ds. nauki i techniki federalnego resortu obrony nar.; komitet ten określa w zasadzie politykę naukową Stanów Zjednoczonych i kierunki rozwoju nauki i techniki preferowane przez rząd Stanów Zjednoczonych. Przy Federalnym Urzędzie do Spraw Nauki i Techniki działa Federalna Rada do Spraw Nauki i Techniki mająca charakter komisji koordynującej badania nauk. prowadzone przez inne resorty i urzędy federalne oraz przez resorty i urzędy poszczególnych stanów; urzędy i komisje ds. nauki i techniki, o zróżnicowanych kompetencjach działają w większości stanów. Wszystkie te instytucje realizują badania bądź we własnych placówkach nauk., bądź na zasadzie umów z placówkami badawczymi wyższych uczelni i przemysłu, a także fundacyjnymi instytucjami badawczymi.
Najwyższą instytucją naukową Stanów Zjednoczonych oraz centralną organizacją pozarządową koordynującą działalność nauk. w skali ogólnokrajowej jest Narodowa Akademia Nauk w Waszyngtonie; 1964 utworzono w jej ramach Akad. Techniki, a 1970 — Inst. Medycyny. Akad. Nauk współuczestniczy w opracowywaniu rządowych projektów i programów badawczych ważnych dla kraju, we wszystkich dziedzinach; przy Akad. działa Nar. Rada Badań Nauk., w której skład wchodzą członkowie Akad. oraz inne dokooptowane osoby; ma ona specjalistyczne wydziały opiniujące i przygotowujące projekty oraz programy badawcze dla rządu, jak również biura ds. kadr nauk., wskazujące kto może badania wykonać. Narodowa Akad. Nauk w Waszyngtonie nie prowadzi własnych prac nauk.-badawczych. W Stanach Zjednoczonych działają ponadto liczne organizacje korporacyjne o statusie akad. nie pełniące funkcji koordynacyjnych i doradczych w systemie organizacji nauki amer., np.: Amer. Akad. Sztuki i Literatury (zał. 1898 jako instytut, przekształcona w akad. 1904, liczy 250 czł. — 1993), Nar. Akad. Oświaty (skupiająca 120 wybitnych pedagogów opracowujących metody kształcenia w szkołach wszystkich szczebli); Amer. Akad. Nauk Przyr. w Filadelfii (powstała 1812 na wzór fr. Akademii Nauk — najstarsza tego typu organizacja w Stanach Zjednoczonych); działają też liczne akad. stanowe i regionalne, z których najważniejszymi są: Kalifornijska Akad. Nauk w San Francisco (zał. 1853); Chicagowska Akad. Nauk (zał. 1857), Akad. Nauk w Nowym Jorku (zał. 1817) oraz Smithsonian Institution (zał. 1846 przez J. Smithsona). W Stanach Zjednoczonych działa również ponad 2000 nauk. towarzystw ogólnych i specjalistycznych, prowadzących z funduszy społ. badania nauk. i szeroką działalność wydawniczą popularyzującą osiągnięcia nauki.
W Stanach Zjednoczonych tylko 10% badań prowadzi się w rządowych (federalnych i stanowych) placówkach nauk.-badawczych (2003 — w 260 inst. i centrach badawczych), 90% badań prowadzą placówki nauk.-badawcze uniwersytetów i prywatnych zakładów przem. na zasadzie zleceń rządowych i systemu grantów nie przynoszących zysków. W sektorze państw., poza licznymi inst. badawczymi i placówkami nauk. w poszczególnych resortach federalnych i stanowych, istnieją wielkie organizacje nauk., jak: NASA (zał. 1961) zajmująca się badaniem przestrzeni kosm., dysponująca licznymi inst., 6 centrami kosm., 2 kosmodromami; Komisja Energii Atom. (AEC, zał. 1945) prowadząca badania z zakresu fizyki jądr., dysponująca 16 inst. z najnowocześniejszym wyposażeniem; National Institute of Standards and Technology (NIST, zał. 1909) zajmujący się ustalaniem i podnoszeniem standardów technol. i rozwojem wynalazczości w Stanach Zjednoczonych, dysponujący 6 kompleksami laboratoryjnymi w poszczególnych dziedzinach nauk techn. i techniki.
Do wielkich pozarządowych instytucji nauk. pracujących w dziedzinie nauk humanist. i społ. należą: National Humanities Center w Waszyngtonie (zał. 1977) oraz Rand Corporation (zał. 1948 w Waszyngtonie, przeniesiona 1971 do Santa Monica w Kalifornii). Duże znaczenie w rozwoju nauki w Stanach Zjednoczonych mają placówki badawcze wyższych uczelni, a zwłaszcza uniwersytetów. W 2003 w Stanach Zjednoczonych było ok. 3350 college'ów i uniw., z tego ok. 100 renomowanych i 20 sławnych w całym świecie. W renomowanych uniwersytetach Stanów Zjednoczonych (prowadzących ok. 15% projektów i programów badawczych zleconych przez Nar. Fundację Nauki i władze federalne) studentów wdraża się do pracy nauk. w ramach indywidualnego toku studiów. Główną organizacją federalną finansującą działalność nauk. jest Narodowa Fundacja Nauki (utworzona 1950), która nadzoruje również działalność większości (ok. 1500) fundacji naukowych zarejestrowanych w Foundation Center w Nowym Jorku, finansujących ok. 15% badań naukowych Stanów Zjednoczonych.
Nakłady na naukę z budżetu federalnego i budżetów stanowych w okresie powojennym szybko rosły, od ok. 1,5% (1950) do 3% produktu krajowego brutto (2000). Około połowę kosztów badań nauk. pokrywa rząd Stanów Zjednoczonych, finansując wielkie programy krajowe oraz za pomocą umów realizowanych przez placówki badawcze wyższych uczelni, przemysłu i przez samodzielne inst. nauk.-badawcze. Nakłady na badania podstawowe wynoszą ok. 14% ogółu nakładów, a na badania stosowane i rozwojowe — ok. 86%; poważny udział w finansowaniu badań stosowanych i rozwojowych ma również przemysł. W sektorze finansowanym przez rząd federalny większość badań stosowanych i prac rozwojowych wykonują: NASA, AEC, dep. obrony (DOD) oraz dep. zdrowia, spraw socjalnych, oświaty.
Szacuje się, że w nauce Stanów Zjednoczonych pracuje ok. 1 mln osób i jest to największy potencjał nauk. na świecie. Ośr. nauk Stanów Zjednoczonych są zlokalizowane gł. w 3 stanach: w Kalifornii, Nowym Jorku i Massachusetts; ok. połowa personelu nauk. jest skupiona w 6 stanach: w Kalifornii, Illinois, New Jersey, Nowym Jorku, Teksasie i Pensylwanii. W organizacji badań i kształceniu kadr nauk. ważną funkcję spełniają fundacje: Smithsonian Institution (zał. 1846), Fundacja Carnegiego (zał. 1902), Fundacja Rockefellera (zał. 1913), Fundacja Forda (zał. 1936) i in. Stany Zjednoczone zajmują czołowe miejsce pod względem rozwoju nauki i techniki na świecie. W zakresie nauk mat.-przyr. większość osiągnięć nauk. dokonano w Stanach Zjednoczonych W okresie 1901–2003 280 laureatów Nagrody Nobla w zakresie fizyki, chemii, fizjologii i medycyny pochodziło ze Stanów Zjednoczonych.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia