popyt

popyt,

ekon. ilości dóbr i usług, które ogół konsumentów chce i może kupić;

popyt odzwierciedla nie tylko potrzebę posiadania dóbr, ale przede wszystkim zdolność do zapłacenia za nie. Popyt indywidualny — popyt zgłaszany przez danego nabywcę: gospodarstwo domowe lub przedsiębiorstwo. Popyt rynkowy — popyt zgłaszany przez wszystkich nabywców danego dobra. Determinanty (czynniki określające popyt) — cena danego dobra, ceny innych dóbr, dochody nabywców, ich liczba, preferencje, zgromadzony w przeszłości majątek, oczekiwania, a także zdarzenia losowe.

Krzywa popytu — linia pokazująca zależność między ceną produktu a wielkością popytu, przy założeniu, że inne determinanty popytu są niezmienne. Większość krzywych popytu ma nachylenie ujemne, tzn. zmniejszenie ceny danego dobra powoduje zwiększenie wielkości popytu, ponieważ: a) przy danych dochodach nominalnych zmniejszenie ceny danego dobra powoduje wzrost dochodów realnych, umożliwiając zwiększenie zakupów tego dobra; b) zmniejszenie ceny danego dobra powoduje przeniesienie części popytu z dóbr substytucyjnych na to dobro. W przypadku wąskiej grupy dóbr krzywa popytu może mieć nachylenie dodatnie, tzn. wzrost ceny powoduje zwiększenie popytu (paradoks Giffena, paradoks Veblena). Krzywa popytu może ulegać przesunięciom pod wpływem innych niż cena determinant popytu, np. wzrost dochodów konsumentów przesuwa krzywą popytu w prawo, ich zmniejszenie — w lewo. Elastyczność popytu — wrażliwość popytu na zmiany determinant popytu; elastyczność cenowa popytu — E_c = procentowa zmiana popytu dzielona przez procentową zmianę ceny. Zwykle operuje się modułem (bezwzględną wartością) E_c; gdy E_c = 0, wówczas popyt jest doskonale nieelastyczny (sztywny), krzywa popytu jest pionowa, popyt nie reaguje na zmiany ceny; gdy 0 < E_c < 1, wówczas popyt jest nieelastyczny, zmienia się w mniejszym stopniu niż ceny; gdy E_c = 1, wówczas popyt jest neutralny, zmiana ceny powoduje taką samą zmianę popytu, obroty na rynku nie zmieniają się; gdy E_c > 1, wówczas popyt jest elastyczny, zmiana ceny powoduje większą zmianę popytu; gdy E_c = ∞, wówczas popyt jest doskonale elastyczny, krzywa popytu jest pozioma i przy danym poziomie ceny popyt jest nieograniczony. Elastyczność dochodowa popytu — E_d = procentowa zmiana popytu dzielona przez procentową zmianę dochodu. E_d < 0 oznacza dobro niższego rzędu, w miarę zwiększania dochodu jego konsumpcja maleje; E_d > 0 — dobro zwykłe, jego konsumpcja rośnie w miarę wzrostu dochodu; E_d > 1 — dobro luksusowe, jego konsumpcja rośnie szybciej niż dochód. Elastyczność mieszana popytu — E_m, procentowa zmiana popytu na dobro A podzielona przez procentową zmianę ceny dobra B. E_m < 0 oznacza dobra komplementarne (uzupełniające się), np. benzyna i samochód; E_m = 0 — dobra niezależne; E_m > 0 — dobra subsytucyjne, np. masło i margaryna. Funkcja popytu — matematyczna forma zapisu funkcjonalnej zależności wielkości popytu (D) na produkt (x) od zmiennych niezależnych (determinant): ceny produktu (P_x), dochodów nominalnych nabywców (Y), cen substytutów (P_s) itp. D_x = f(P_x, Y, P_s...) — zmiany dowolnej zmiennej niezależnej wpływają na wielkość popytu; są one badane przy założeniu, że wielkości pozostałych zmiennych nie ulegają zmianie. Popyt na czynniki produkcji — popyt przedsiębiorstw na czynniki produkcji ma charakter pośredni, tzn. jego wielkość jest uzależniona od popytu na produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwo. Wielkość popytu na czynniki produkcji (D_F) jest funkcją ceny czynnika produkcji (P_F), cen innych czynników produkcji (P_n), ceny rynkowej produktu (P_x) oraz funkcji produkcji, czyli technicznych relacji między nakładami a wielkością produkcji w wyrażeniu fizycznym (I –0): D_F = f(P_F, P_n, P_x, I –0). Krzywa popytu na czynnik produkcji ilustruje zależność między wielkością popytu a ceną tego czynnika.

Popyt agregatowy (AD) to łączna wielkość wydatków (w wyrażeniu nominalnym) na dobra i usługi wytworzone w gospodarce danego kraju. W analizie dochodu narodowego agregatowy popyt składa się z wydatków na dobra konsumpcyjne (C), inwestycyjne (I), wydatków państwa na dobra i usługi (G) oraz wartości eksportu netto, czyli nadwyżki eksportu nad importem (E): AD = C + I + G + E. Niektóre elementy składowe popytu agregatowego są względnie stabilne (np. C), inne mogą podlegać gwałtownym zmianom, powodując falowanie w poziomie aktywności gospodarczej (np. I). W keynesizmie popyt agregatowy określa rozmiary agregatowej podaży, a tym samym rozmiary dochodu narodowego. Zarządzanie popytem jest typem polityki makroekonomicznej, mającym uzasadnienie w teorii Keynesa, polegającym na kontroli poziomu popytu agregatowego przez politykę fiskalną i pieniężną w celu złagodzenia bądź wyeliminowania zmian w poziomie aktywności gospodarczej oraz zapewnienia pełnego wykorzystania czynników produkcji.