neoklasyczna szkoła w ekonomii
 
Encyklopedia PWN
neoklasyczna szkoła w ekonomii, zw. szkołą z Cambridge,
nurt w ekonomii oparty na teorii optymalizacji działalności, metodologicznie silnie skłonny do abstrakcji, dedukcji oraz dużego wykorzystywania technik matematycznych;
wyróżnia go założenie instrumentalnej motywacji ekonomicznych zachowań podmiotów (zachowania wynikają z kalkulacji, jak najlepiej osiągnąć pożądany cel, np. jednostki pragną maksymalizować zadowolenie przy danych preferencjach, a firmy — maksymalizować zysk) oraz analiza skoncentrowana na stanach równowagi. Początek neoklasycznej ekonomii dały prace C. Mengera (Grundsätze der Volkswirtschaftslehre 1871), S. Jevonsa (Theory of Political Economy 1871) i L.M.E. Walrasa (Éléments d’économie politique pure... 1873–77), którzy niezależnie od siebie sformułowali zasadę malejącej użyteczności krańcowej, jako podstawowego elementu konstrukcyjnego statycznej teorii rownowagi mikroekonomicznej nowego rodzaju; odkrycie to określa się zazwyczaj mianem rewolucji marginalnej. Pełne podstawy współczesnej ekonomii neoklasycznej stworzyli ich bliscy kontynuatorzy: przedstawiciele austriackiej szkoły w ekonomii — głównie F. Wieser i E. Böhm-Bawerk, lozańskiej szkoły w ekonomii — głównie W. Pareto i Walras oraz neoklasycy brytyjscy z A. Marshallem na czele. Punktem wyjścia szkoły austriackiej były subiektywne, indywidualne potrzeby ludzkie: konsument stara się je zaspokajać, nabywając w określonych warunkach rynkowych różne dobra, dążąc do stanu względnego nasycenia i satysfakcji (tzw. stan równowagi konsumenta); ujęcie szkoły austriackiej długo pozostawało nie zmatematyzowane. Walras, twórca lozańskiej szkoły, problemy ekonomiczne od początku ujmował matematycznie; zakładał on, że zachowania ekonomiczne mają charakter optymalizujący; w sposób sformalizowany opisywał je za pomocą rachunku różniczkowego. Centralnym pojęciem szkoły lozańskiej jest równowaga ogólna: wzajemne, nie przyczynowe, zwrotne uwarunkowanie wszystkich wielkości ekonomicznych, określane za pomocą układów równań równoczesnych. Układ tych równań daje równowagę ogólną, gdyż w rezultacie przystosowywania się każdego podmiotu gospodarującego do stanu najlepszego z osiągalnych (optymalnego) ustala się właściwy system cen (tj. składający niezależne od siebie decyzje podmiotów gospodarujących w harmonijną całość). Marshall, najbardziej wierny tradycji ekonomii klasycznej, stronił od abstrakcji równowagi ogólnej, zwracając się ku cząstkowej analizie poszczególnych działów gospodarki. W jego teorii podstawą była konfrontacja popytupodaży na pojedynczym rynku, na których przecięciu pojawiają się ceny. W sferze produkcji Marshall nadawał szczególne znaczenie analizie kosztów przedsiębiorstwa i problemowi kapitału, w związku z tym społeczno-ekonomicznemu uzasadnieniu zysku jako wynagrodzenia przedsiębiorcy i procentu jako wynagrodzenia właściciela kapitału. Szkoły te (austriacka, lozańska i neoklasyczna brytyjska), mimo formalnych odrębności, różnej terminologii i niejednakowego rozkładu akcentów, mają cechy wspólne. Głównym przedmiotem ich badań jest rynek: teoria neoklasyczna jest sformułowana w ten sposób, jakby wszelkie zachowania ekonomiczne były zachowaniami rynkowymi, a wszystkie decyzje ekonomiczne — decyzjami bezpośrednio lub pośrednio rynkowymi; pomija się istotne z ekonomicznego punktu widzenia, działania pozarynkowe. Ekonomiści neoklasyczni zakładają określoną podaż czynników produkcji, której wielkość jest wyznaczana niezależnie przez wiele elementów znajdujących się poza ramami prowadzonej analizy. Istotą problemu ekonomicznego stało się określenie warunków, których spełnienie sprawia, że przemieszczanie danych usług produkcyjnych do różnych, konkurujących ze sobą zastosowań przynosi optymalne wyniki (tj. takie, które dają maksimum satysfakcji konsumentom). Ekonomia neoklasyczna bada więc związki zachodzące między danymi celami a danymi środkami mającymi alternatywne zastosowania. Klasyczną teorię rozwoju gospodarczego zastąpiła koncepcja równowagi ogólnej w ramach statycznej konstrukcji. Gra sił rynkowych została sprowadzona do zasad mechaniki, w której wzajemnie oddziałującymi na siebie siłami są dążenia jednostek oparte na subiektywnym wartościowaniu, rachunku przyjemności (otrzymywanie czegoś) i przykrości (wyzbycie się w zamian czegoś innego); w takim ujęciu prawa wymiany, podlegającej działaniu przeciwnie skierowanych sił subiektywnych (przyjemności i przykrości), stają się analogiczne do praw fizycznych rządzących np. równowagą dźwigni. Współczesna wersja teorii równowagi ogólnej jest związana głównie z badaniami K.J. Arrowa i G. Debreu, którzy udowodnili za pomocą analizy matematycznej, że przy spełnieniu wielu założeń dotyczących technologii i preferencji konsumentów istnieje system cen harmonizujący decyzje podejmowane przez producentów i nabywców dóbr. Koordynacja decyzji podejmowanych przez izolowane od siebie podmioty gospodarujące jest możliwa dzięki informacji zaszyfrowanej w systemie cen — jedynej informacji obiegającej w modelu neoklasycznym; dodatkowo każdy producent dysponuje wiedzą na temat potencjału produkcyjnego swego przedsiębiorstwa, a każdy konsument wiedzą o swych preferencjach. Można spotkać się z opinią (J. Kornai), że współczesna teoria równowagi jest jedynie dokładnym matematycznym sformułowaniem smithowskiej niewidzialnej ręki rynku, która harmonizuje w optymalny sposób interesy egoistycznych jednostek. W nowoczesnych modelach neoklasycznych nadal zakłada się, że jednostki gospodarujące optymalizują swoje zachowania bez względu na to, czy są to małe jednostki w otoczeniu doskonale konkurencyjnym, czy oligopole lub monopole; zakłada się też, że cena jest jedynym rodzajem informacji wiążącej jednostki gospodarujące. Analiza neoklasyczna opiera się zasadniczo na założeniu o równości sił między jednostkami gospodarującymi. Ekonomiści neoklasyczni — wypowiadający się za ograniczoną interwencją państwa w gospodarkę — uważają, że większość gospodarek rynkowych spontanicznie dąży do równowagi popytu i podaży, pod warunkiem istnienia prawdziwej konkurencji.
Bibliografia
J. KORNAI Anti-equilibrium. Teoria systemów gospodarczych. Kierunki badań, Warszawa 1973;
B. Snowdon, H. Vane Współczesne nurty teorii makroekonomicznej, Warszawa 1998;
M. BLAUG Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia