Podstawowym ogniwem procesu gospodarowania według klasycznej szkoły w ekonomii jest produkcja, a podstawowym czynnikiem tworzący bogactwo — praca. Bogactwo narodowe jest utożsamiane z ilością wyprodukowanych dóbr w danym okresie na terytorium danego kraju. Szkoła klasyczna powstała w Anglii i we Francji w 2. połowie XVII w., a jej rozkwit przypada na 2. połowę XVIII i 1. połowę XIX stulecia. Jej zasady przestały być kanonem w momencie pojawienia się 1870
neoklasycznej szkoły w ekonomii.
Rozróżnia się 3 główne fazy rozwoju ekonomii klasycznej: 1670–1770 okres wczesnej ekonomii klasycznej; 1770–1830 okres szczytowy; 1830–70 okres schyłkowy. Literatura wczesnoklasyczna koncentrowała się na zagadnieniach tworzenia bogactwa (W. Petty), działania praw popytu i podaży (P. Boisguillebert), teorii pieniądza i cen (D. Hume). W ramy klasycznej szkoły wpisuje się również
fizjokratyzm z pierwszym w dziejach ludzkości modelem ekonomicznym przedstawiającym schemat funkcjonowania gospodarki narodowej w postaci
Tableau économique F. Quesnaya. Szczytowa faza rozwoju ekonomii klasycznej to przede wszystkim teorie brytyjskich ekonomistów: A. Smitha, uznanego za ojca ekonomii (
Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów 1776, wydanie polskie 1954 ), i D. Ricardo, twórcy podstaw teorii abstrakcyjno-dedukcyjnej (
Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania 1817, wydanie polskie 1957), oraz teorie francuskich ekonomistów: J.Ch.L. Simonde de Sismondiego, zwanego ojcem teorii kryzysów ekonomicznych (
Nowe zasady ekonomii politycznej, czyli o bogactwie i jego stosunku do ludności 1819, wydanie polskie 1955), oraz J.B. Saya, który uzasadnił działanie prawa rynków, będącego podstawą podażowego modelu ekonomii (
Traktat o ekonomii politycznej, czyli prosty wykład sposobu, w jaki się tworzą, rozdzielają i spożywają bogactawa t. 1–2 1803, wydanie polskie 1960).
Pomijając kryterium chronologiczne, a kierując się wyłącznie względami merytorycznymi, Quesnaya można umiejscowić w szczytowej fazie osiągnięć klasycznej ekonomii ze względu na ważność schematu
przepływów międzygałęziowych w gospodarce i antycypację modelu popytowego. Z drugiej strony zaś, jego teoria produktu czystego, eliminująca wkład pracy ludzkiej w procesie tworzenia nowego bogactwa, jest nie do przyjęcia dla przedstawicieli ekonomii klasycznej i kłóci się z samą istotą klasycznej teorii wartości.
Kryterium oryginalności myśli oraz metod badawczych sprawia, że prace Saya oraz Th.R. Malthusa (Principles of Political Economy 1820) mogą być zaliczane do schyłkowej fazy klasycznej szkoły w ekonomii, obok dzieła J.S. Milla (Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej 1848, wydanie polskie 1859–60), stanowiącego niewątpliwie wielką syntezę ekonomii klasycznej.
Narodziny klasycznej ekonomii wiążą się z epoką pierwszej
rewolucji przemysłowej i przechodzenia do rozwiniętej fazy stosunków kapitalistycznych. Centralną postacią życia gospodarczego jest tu przedsiębiorca dysponujący kapitałem, organizujący produkcję i zatrudniający pracowników najemnych. W warstwie filozoficznej podstawą klasycznej ekonomii jest teoria porządku naturalnego opartego na 3 filarach: wolności osobistej i gospodarczej, równości wobec prawa i poszanowania własności prywatnej. Twórcy ekonomii jako nauki mają świadomość obiektywnych praw występujących w przyrodzie (odkrycia I. Newtona) i w organizmach żywych (prawa krwiobiegu). Uznają więc, że istotą nauki ekonomii jest odkrycie analogogicznych praw rządzących życiem gospodarczym. Zmienia się zatem charakter pytań, które zwracają się w kierunku analizy istoty obserwowanych zjawisk. Pytania normatywne, traktujące o słuszności czy sprawiedliwości kategorii ekonomicznych uznano za nienaukowe i skoncentrowano się na wyjaśnianiu natury problemów, tworząc zręby ekonomii pozytywnej. Pytano więc co to jest procent, płaca czy cena, a nie o to, czy są one sprawiedliwe. Wnikając w naturę obserwowanej kategorii ekonomicznej, tworzono teorię wyjaśniającą mechanizmy funkcjonowania danego zjawiska. Pojawiła się wóczas po raz pierwszy kategoria obiektywnych praw ekonomicznych, a zadaniem klasyków było odkrycie, poznanie i opisanie tych praw. Klasyczna szkoła w ekonomii stworzyła teoretyczne zręby współczesnych nauk ekonomicznych. Określiła istotę bogactwa narodowego, stworzyła teorię wartości i ceny, pokazała mechanizm funkcjonowania rynku, wyjaśniała zasady tworzenia i podziału dochodu narodowego, sformułowała zasady funkcjonowania liberalnej gospodarki, w tym zasady wolnego handlu i teorię wymiany międzynarodowej w postaci teorii
kosztów komparatywnych Ricardo, stworzyła teorię wzrostu i rozwoju gospodarczego, odkryła teorię równowagi gospodarczej we wszystkich 3 jej aspektach: mikroekonomicznym — w postaci ceny równowagi rynkowej, makroekonomicznym — w postaci dyskusji nad prawem rynków Saya (sformułowanym po raz pierwszy przez in. z klasyków — J.S. Milla), strukturalnym — w postaci modelu równowagi ekonomicznej między działami produkcji przemysłowej i rolniczej przedstawionej w
Tableau économique.
Danuta Drabińska
