oligopol

oligopol

[gr.],

ekon. struktura rynku, w której ogromne przedsiębiorstwa powstałe wskutek procesów koncentracji konkurują ze sobą, a kilku dostawców tworzy tzw. grupę dominującą, dostarczającą ponad 80% podaży gałęzi;

w oligopolu kilku (kilkunastu) producentów dostarcza przeważającą część podaży gałęzi przemysłu. Oligopol jest strukturą pośrednią między monopolem a konkurencją doskonałą; od monopolu różni go występowanie konkurencji, od konkurencji doskonałej — wielkość przedsiębiorstw: w oligopolu funkcjonują przedsiębiorstwa posiadające znaczne udziały w rynku i mające przez to wpływ na ceny. Istotą oligopolu jest współzależność tworzących go przedsiębiorstw; wg określenia J. Robinson oligopol występuje, gdy „kilka potężnych przedsiębiorstw woli zbrojną neutralność od ostatecznej walki o supremację”. Oligopol powstaje w tych rodzajach działalności, w których korzyści skali ujawniają się dopiero przy bardzo dużych rozmiarach produkcji, co ogranicza dostęp do rynku i liczbę ewentualnych konkurentów. Współcześnie oligopol stanowi najbardziej rozpowszechnioną strukturę rynku, np. w gospodarce USA ok. 1/3 gałęzi przemysłu ma postać klasycznego oligopolu (8 największych firm dostarcza ponad 50% podaży gałęzi, zaś 20 największych firm — ponad 75%); kolejna 1/3 gałęzi przemysłu to słabe oligopole (8 największych firm dostarcza ponad 33% podaży gałęzi, a 20 największych firm ponad 50%). W wielu sektorach gospodarki, głównie przetworzonych produktów przemysłowych, oligopole występują na rynku światowym: lotniczym, samochodowym, komputerowym, naftowym. Współzależność przedsiębiorstw w oligopolu oznacza, że przy podejmowaniu decyzji firmy muszą brać pod uwagę prawdopodobne zachowania innych przedsiębiorstw. Może to prowadzić do zmów monopolistycznych (kartel), tj. porozumień mających na celu ograniczenie konkurencji i umożliwienie stosowania praktyk monopolistycznych: ograniczenia podaży w celu utrzymania cen na wysokim poziomie, zwalniania procesów innowacyjnych, zmniejszania ryzyka. Jeżeli zmowy monopolistyczne są zakazane przez prawo, a tak jest we wszystkich krajach rozwiniętych, współpraca może przybierać formy niejawne. Jedną z nich jest przywództwo cenowe (price leadership), które występuje, gdy jedno z przedsiębiorstw (często jest to przedsiębiorstwo dominujące, tzn. mające największy udział w rynku) dyktuje poziom cen przyjmowany przez pozostałe przedsiębiorstwa. Praktyka ta występuje na rynkach produktów standaryzowanych (tytoń, benzyna); na rynkach produktów zróżnicowanych porozumienie jest trudniejsze i częściej dochodzi tam do konkurencji przybierającej postać stałego i silnego zagrożenia przejęcia popytu na produkty danej firmy. Poziom tego zagrożenia zależy m.in. od możliwości wejścia do gałęzi nowych producentów. Konkurencja w oligopolu jest niecenowa: przedsiębiorstwa konkurują jakością dóbr oraz przez popieranie sprzedaży (reklama produktu i znaku firmowego, szybka zmiana modeli i wzornictwa, serwis, szeroka dostępność towarów na rynku, sprzedaż ratalna itd.). Celem tej konkurencji jest osiągnięcie jak największych udziałów w rynku oraz regulowanie popytu — przyśpieszenie moralnego zużycia dóbr w celu zwiększania chłonności rynku. Konkurencja niecenowa wywołuje silne zapotrzebowanie przedsiębiorstw na innowacje i jest istotnym czynnikiem rozwoju gospodarczego; ponieważ jednak dostosowania mają charakter ilościowy, a nie cenowy, zmusza ona przedsiębiorstwa do utrzymywania nie wykorzystanych zdolności produkcyjnych; nie pozostaje to bez wpływu na poziom bezrobocia, chociaż siła tego oddziaływania jest różnie oceniana.