koncentracja

koncentracja

[łac.],

ekon. proces zwiększania siły ekonomicznej podmiotów gospodarczych;

występuje w postaci koncentracji produkcji, koncentracji kapitału, koncentracji siły świata pracy.

Koncentracja produkcji przemysłowej może przybierać 2 formy: poziomą — gdy przedsiębiorstwo zwiększa swój udział w danym rynku, oraz pionową — gdy przędsiębiorstwo obejmuje coraz więcej faz wytwarzania danego produktu, od wydobycia surowców poprzez ich przetwarzanie w półfabrykaty po wytwarzanie dóbr finalnych. Proces koncentracji produkcji został zapoczątkowany w latach 70. XIX w. i był związany z rewolucją techniczną. Zwiększenie rozmiarów przedsiębiorstwa umożliwiało osiąganie dużych korzyści skali. Proces koncentracji produkcji wystąpił w dziedzinach, w których dokonał się istotny postęp techniczny, a wprowadzające go firmy szybko osiągnęły ogromne rozmiary w: stalownictwie i kolejnictwie (Carnegie Steel Company A. Carnegiego, przekształcona 1901 w United States Steel Corporation), przetwórstwie ropy naftowej (Standart Oil Trust J.D. Rockefellera), wytwarzaniu i stosowaniu elektryczności (The General Electric Company Th. Edisona oraz Westinghouse Electric Company G. Westinghouse’a). Koncentracja produkcji prowadziła do ograniczenia konkurencji i powstania monopoli, a po przyjęciu antymonopolowego ustawodawstwa do ukształtowania oligopolu jako dominującej struktury rynku. Występowała ona w 2 fazach; pierwsza zakończona 1900, obejmowała koncentrację poziomą, druga, przypadająca na 1914–29, koncentrację pionową. Koncentracja zbiegła się w czasie z rozwojem imperializmu — rozszerzeniem panowania kolonialnego, zwłaszcza na obszarze Afryki i Azji.

Koncentracja kapitału dokonywała się w 2 formach: przez rozwój spółek akcyjnych — kumulowanie w jednym przedsiębiorstwie rozproszonych kapitałów, przez fuzje — proces łączenia przedsiębiorstw, dobrowolny lub wymuszony w przypadku przejmowania przedsiębiorstw zagrożonych upadłością. Koncentracja kapitału umożliwiała osiąganie wyższych stóp zysku, ograniczenie niepewności i ryzyka. Występowała ona również poza przemysłem, w bankowości, ubezpieczeniach, handlu i usługach.

Koncentracja siły świata pracy to proces łączenia lokalnych związków zawodowych, miejskich zrzeszeń zawodowych, federacji zawodowych w związki branżowe i ogólnonarodowe; dokonała się wraz z pierwszą falą fuzji i doprowadziła do wzrostu płac realnych, ograniczenia czasu pracy, poprawy warunków pracy.

Koncentracja produkcji, kapitału i siły świata pracy występowały jednocześnie, wpływały na siebie wzajemnie i stymulowały się. Doprowadziły one do przekształcenia XIX-wiecznego kapitalizmu wolnokonkurencyjnego we współczesny kapitalizm państwowo-monopolistyczny.

Współcześnie koncentracja weszła w fazę globalną i proces ten wykazuje tendencję rozwojową. Fala fuzji z lat 90. spowodowała powstanie struktur oligopolistycznych na niektórych rynkach światowych.