globalizacja gospodarki

globalizacja gospodarki,

ekon. złożony, wielowymiarowy proces pogłębiania międzynarodowego podziału pracy, zwiększania obrotów handlu międzynarodowego, nasilenia przepływów kapitału, ludzi, technologii i towarów, przenikania się kultur i narastania zależności między krajami, zapoczątkowany w latach 80. XX w. i występujący również współcześnie.

Globalizacja gospodarki jest efektem wielowiekowego procesu rozwoju światowego handlu zapoczątkowanego przez wielkie odkrycia geograficzne i dotyczy przede wszystkim tzw. Triady, obejmującej rozwinięte kraje Ameryki Północnej (Kanada i USA), Europy (kraje UE oraz Norwegia i Szwajcaria), Azji (Hongkong, Japonia, Korea Południowa, Singapur i Tajwan). Do tego grona są również zaliczane Australia, Izrael i Nowa Zelandia, choć nie spełniają kryteriów geograficznych. W mniejszym nasileniu procesy globalizacyjne występują w Ameryce Łacińskiej, Europie Środkowej, Chinach i krajach Azji Południowo-Wschodniej oraz niektórych krajach arabskich. Z procesów globalizacji są wyłączone, z różnych powodów, kraje Czarnej Afryki, skrajnie ortodoksyjne kraje islamskie, niektóre państwa powstałe po rozpadzie ZSRR.

Globalizacja gospodarki jest spowodowana przez czynniki technologiczne, ekonomiczne i polityczne. Najważniejsze czynniki technologiczne to upowszechnienie takich wynalazków jak komputery, Internet, telefon komórkowy, łączność satelitarna, rozwój transportu, w tym lotnictwa i flot handlowych, oraz upowszechnienie kontenerów. Umożliwiło to zmniejszenie kosztów gromadzenia, przetwarzania i przesyłania informacji oraz zmniejszenie kosztów transportu.

Czynniki ekonomiczne to rozwój korporacji międzynarodowych (m.in. nasilenie fuzji w latach 90. XX w.), przemiany systemowe i otwarcie wielu gospodarek narodowych na napływ towarów importowanych i kapitału zagranicznego, rozwój gospodarczy krajów nowo uprzemysłowionych i włączenie się ich do międzynarodowego podziału pracy, rozwój giełd (giełda), zmniejszenie protekcjonizmu w handlu międzynarodowym, procesy integracji gospodarczej w wielu regionach. W 1950 wartość obrotów handlu międzynarodowego wynosiła ok. 10% wartości światowego PKB, a 2000 stanowiła już 1/3 wartości światowego PKB, a wartość codziennych transakcji towarowych 2000 osiągnęła ponad 1 mld dolarów USA.

Postępuje również proces zwiększania kapitalizacji światowych giełd. Kapitalizacja giełdy nowojorskiej 1980–99 zwiększyła się z 1190 mld dol. USA do 11438 mld, giełdy tokijskiej — z 379 mld dolarów USA do 4455 mld, londyńskiej — z 205 mld dolarów USA do 2 855 mld, frankfurckiej — z 72 mld dolarów USA do 1 432 mld, a paryskiej — z 55 mld dolarów USA do 1503 mld. Zwiększanie kapitalizacji giełd europejskich było spowodowane falą fuzji, tzw. globalizacyjną, która po raz pierwszy objęła w tak znaczącym stopniu Europę. Po 2000 kapitalizacja giełd zmniejszyła się po pęknięciu bańki spekulacyjnej nadmuchanej akcjami spółek internetowych (tzw. dotcomów). Według szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego bezpośrednie inwestycje zagraniczne netto (liczone w cenach bieżących) zwiększyły się z 14 mld dolarów USA (1914) do 66 mld (1960) i 2464 mld (1995); natomiast bezpośrednie inwestycje netto w krajach rozwijających się zwiększyły się z 10 mld dolarów USA (1980) do ok. 120 mld (2000).

Czynniki polityczne to rozpad ZSRR i reformy systemowe w krajach dawniej mu podporządkowanych, postępujące przemiany w Chinach, popieranie ekspansji międzynarodowych korporacji przez kraje macierzyste, demokratyzacja i urynkowienie gospodarek wielu krajów słabo rozwiniętych. Globalizacja gospodarki wywołuje sprzeciw niektórych ruchów lewackich, ekologicznych oraz skrajnie prawicowych; u jego podłoża leży często obawa przed wzrostem poziomu bezrobocia spowodowanego np. przenoszeniem przez międzynarodowe korporacje produkcji i usług do krajów, w których jest tańsza siła robocza.

Globalizacja gospodarki wywołuje również ważne konsekwencje społeczne. Rozwój międzynarodowych korporacji powoduje umiędzynarodowienie środowiska pracy — powstają wielokulturowe i wielojęzyczne zespoły pracowników. Często pracownicy przenoszą się z kraju do kraju, będąc ambasadorami własnej kultury i poznając inne kultury. Rozwój Internetu, telewizji satelitarnej, kultury masowej sprzyja unifikacji konsumpcji, zachowań i aspiracji w krajach uczestniczących w procesie globalizacji.

Sławomir Sztaba

Bibliografia

A. Sulejewicz Partnerstwo strategiczne — modelowanie współpracy przedsiębiorstw, Warszawa 1997;

A. Zorska Ku globalizacji — przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej, Warszawa 1998.

A. McGrew Conceptualizing Global Politics, Cambridge 1992;

J.H. Mittelman How Does Globalization Really Work?, w: Globalization — Critical Reflections, Boulder–London 1996;

M. Mussa Factors Driving Global Economic Integration, New York 2000.