kraje rozwijające się, kraje słabo rozwinięte, kraje zacofane, kraje nieuprzemysłowione, Trzeci Świat, Południe,
terminy używane na określenie bardzo zróżnicowanej grupy państw (ponad 140) Afryki, Ameryki Łacińskiej, Azji i Oceanii, z reguły postkolonialnych, które w większości uzyskały niepodległość po II wojnie światowej (wcześniej państwa Ameryki Łacińskiej, Liberia).
kraje rozwijające się
Encyklopedia PWN
Mimo trudności związanych z definicją terminu przyjmuje się, że kraje te charakteryzują się następującymi cechami: 1) niski przeciętny standard cywilizacyjny; 2) niski poziom PKB na 1 mieszkańca; 3) przewaga zatrudnionych w rolnictwie (z reguły prymitywnym); 4) dualizm (nawet pluralizm) ekonomiczno-społeczny, technologiczny i regionalny; 5) niski poziom oświaty, nauki i opieki zdrowotnej; 6) wysoki przyrost naturalny; 7) chroniczne wysokie bezrobocie o charakterze strukturalnym i sezonowym. Wszystkie wymienione cechy występują łącznie jedynie w krajach najbiedniejszych (większość afrykańskich), w pozostałych — tylko niektóre (przyjmuje się, że do zaklasyfikowania danego kraju jako słabo rozwiniętego wystarczą 2 lub 3 cechy zacofania). Za najważniejszą cechę niedorozwoju jest uznawany dualizm ekonomiczno-społeczny, technologiczny i regionalny (zderzenie różnych poziomów cywilizacyjnych: ogromne nierówności dochodowe, kontrasty społeczne, zderzenie sektora nowoczesnego z tradycyjnym).
Do niedawna dominował pogląd, że przeszłość kolonialna odcisnęła decydujące piętno na gospodarce tych krajów (podporządkowanie metropoliom, monokultury surowcowo-rolne, nieharmonijny i nietrwały rozwój), także na polityce i kulturze. Wyjaśnienia te są w znacznym stopniu prawdziwe, ale coraz częściej uważa się, że rzeczywistych przyczyn niedorozwoju tych obszarów należałoby także doszukiwać się w nieefektywnych systemach społeczno-politycznych, złej polityce gospodarczej rządów, a także w czynnikach kulturowych. Bez „przemiany kulturowej” nie uda się wyrwać z zacofania wielu społeczeństw afrykańskich, latynoskich lub azjatyckich. Podstawowe znaczenie mają takie czynniki rozwoju, jak edukacja, organizacja i dyscyplina. Przypadek krajów arabkich z lat 70., które nie potrafiły wykorzystać ogromnych dochodów ze sprzedaży ropy naftowej, świadczy o tym, że kapitał jest czynnikiem rozwoju niezbędnym, ale niewystarczającym.
Kraje rozwijające się są ogromnie zróżnicowane pod względem stopnia rozwoju cywilizacyjnego i wysokości PKB na 1 mieszkańca. Dzieli się je na 2 grupy — kraje o niskim PKB na 1 mieszkańca, oraz kraje o średnim dochodzie. Wśród tych ostatnich wyodrębnia się podgrupę krajów średnich o niskim dochodzie (1200 dolarów USA, 1999) oraz podgrupę krajów średnich o wyższym dochodzie (4900 dolarów USA). Do krajów o niskim dochodzie (410 dolarów USA) zalicza się w Afryce m.in.: Angolę, Demokratyczną Republikę Konga, Mozambik, Niger, Liberię, Sudan, Tanzanię, Togo; w Azji m.in.: Afganistan, Bangladesz, Mongolię, Pakistan, Wietnam; w Ameryce Łacińskiej np. Haiti. Do krajów średnich o niższym dochodzie należą w Afryce — Namibia; w Azji m.in.: Chiny, Filipiny, Sri Lanka, Tajlandia; w Ameryce Łacińskiej m.in.: Boliwia, Gwatemala, Kolumbia, Kuba, Paragwaj, a do krajów średnich o wyższym dochodzie — w Afryce m.in.: Botswana, Gabon, RPA, w Azji m.in.: Arabia Saudyjska, Liban, w Ameryce Łacińskiej m.in.: Argentyna, Brazylia, Wenezuela. Do krajów rozwijających się zalicza się także kilka krajów o bardzo wysokim PKB na 1 mieszkańca, np. Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, charakteryzują się one bowiem głębokim dualizmem społeczno-ekonomicznym, technologicznym i regionalnym.
Kraje rozwijające się starają się występować wspólnie na arenie międzynarodowej (m.in. w UNCTAD, konferencjach Północ–Południe), a także tworząc organizacje producentów (OPEC) i różnorodne grupy nacisku. Są one szczególnie aktywne na forum ONZ, gdzie stanowią najliczniejszą grupę (92 państwa — 1970, ponad 140 — 2001). Wynikiem wspólnych akcji krajów rozwijających się było wyodrębnienie grupy 49 najmniej rozwiniętych państw (z PKB poniżej 900 dolarów USA na 1 mieszkańca), które najbardziej potrzebują pomocy ze strony organizacji międzynarodowych i państw wysoko uprzemysłowionych. Do pozytywnych działań na rzecz tych krajów należy zaliczyć inicjatywę oddłużeniową, z którą 1999 wystąpiły kraje najbardziej rozwinięte (należące do tzw. grupy G7). Nieodzowne są aktywne działania zapobiegające dalszej marginalizacji (np. pogłębianie się luki informatycznej) grupy najmniej rozwiniętych państw oraz umożliwiające efektywne korzystanie przez tę grupę krajów z globalizacji gospodarki. Wymaga to rozbudowy ich możliwości produkcyjnych, rozwoju infrastruktury gospodarczej, umożliwienia większego dostępu, zwłaszcza sektora prywatnego, do źródeł finansowania rozwoju. Ze strony tych państw jest konieczne tworzenie warunków stabilnego rozwoju makroekonomicznych, trwałych ram prawnych i instytucjonalnych dla działalności podmiotów publicznych i prywatnych.
W latach 90. w ekonomii rozwoju i praktyce gospodarczej nastąpił wyraźny zwrot od idei planowania i silnej roli państwa do idei wzmocnienia rynku. Utorował sobie drogę pogląd, że najlepszym bodźcem rozwoju gospodarczego jest konkurencja. Rolą państwa powinna być ochrona konkurencji i tworzenie skutecznego systemu instytucji (prawo, prawa własności, „przejrzystość” instytucji rządowych i przedsiębiorstw prywatnych, izby handlowe, rejestry kredytów, zasady dziedziczenia gruntów, wzajemność partnerów w interesach itd.).
