regulacja
ekon. instrument polityki gospodarczej rządu i/lub władz lokalnych, stosowany w celu wymuszenia na prywatnych firmach pożądanych zachowań rynkowych lub kontroli tych zachowań.
[łac.],
regulacja
Encyklopedia PWN
Funkcje regulacyjne pełnią z reguły wyspecjalizowane agendy państwa. Dążą one do narzucenia prywatnym podmiotom gospodarczym zachowań uznanych za pożądane, albo do powstrzymania ich od działań uznanych za niepożądane. Narzędzia oddziaływania to: narzucanie cen dóbr i usług, określanie warunków umów, warunków wyjścia i wejścia do gałęzi, norm technicznych, norm bezpieczeństwa i higieny pracy, norm zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Regulację wprowadzono w Stanach Zjednoczonych równocześnie z antymonopolowym ustawodawstwem. Objęła one te dziedziny wyłączone spod działania ustawodawstwa antymonopolowego, w których ukształtowały się monopole naturalne, np. transport lądowy, lotniczy, energetykę, telekomunikację. Rozbijanie monopoli w tych dziedzinach uznano za niekorzystne, gdyż prowadziłoby to do zwiększenia kosztów (np. przywrócenie modelowej konkurencji na rynku usług komunalnych wymagałoby prowadzenia 2 lub więcej sieci wodociągowych, gazowych itp.). W celu uniemożliwienia monopolistom stosowania zabronionych praktyk monopolistycznych (np. dyskryminacji cenowej) poddano je regulacji. W XX w., aż do lat 70., zakres regulacji stopniowo rozszerzał się na dziedziny, w których występowały niesprawności rynku, np. sektor finansowy i ubezpieczeniowy. Mimo licznych kontrowersji regulację oceniono na ogół pozytywnie. Zapewniała ona odbiorcom powszechny dostęp do dóbr i usług o odpowiedniej jakości po akceptowalnych cenach, a dostawcom akceptowalne zyski i względną stabilność warunków działania. W USA w latach 60. regulowane gałęzie wytwarzały ok. 1/4 produktu narodowego brutto. Deregulacja, tzn. wycofanie się państwa z regulowania poszczególnych dziedzin, wystąpiła w latach 70.; była spowodowana narastaniem inflacji, której wzrost utrudniał utrzymanie we właściwych proporcjach cen i kosztów oraz powodował nieakceptowalne wahania rentowności, a także postępem technicznym (np. rozwój telekomunikacji bezprzewodowej zmienił strukturę rynku, zlikwidował lokalne monopole naturalne) oraz rozpoczynającym się procesem globalizacji gospodarki.
Jednakże, mimo głosów krytycznych, regulacja jest od lat 60. XX w. stosowana na coraz szerszą skalę z przyczyn społecznych, dla ochrony nabywców, pracowników oraz środowiska naturalnego przed szkodami wynikającymi z nieuczciwych praktyk biznesowych. Stosowana jest przez kraje członkowskie UE, także Polskę, jako wewnętrzny instrument polityki państwa.
Współcześnie regulacja jest także przedmiotem interdyscyplinarnych badań naukowych. W przeszłości była początkowo domeną nauk prawnych, w tym prawa konstytucyjnego. Właśnie na gruncie tych nauk sformułowano koncepcję, wg której interes publiczny wyznacza przedmiotowy zakres regulacji, może on uzasadniać regulację, a więc niektóre ograniczenia praw własności oraz swobody działalności gospodarczej.
Na gruncie nauk ekonomicznych, odpowiednikiem powyższej koncepcji była mikroekonomiczna teoria niesprawności rynku, uzupełniona o koncepcję niesprawności państwa. Rozwój ekonomicznej teorii regulacji dokonywał się, przede wszystkim, na 3 płaszczyznach: metod analizy, instrumentów i sposobów oceny ich przydatności w zdefiniowanych warunkach; zastosowania narzędzi analizy ekonomicznej do badania procesów politycznych, społecznych i zachowań administracji oraz metod pozwalających na zdefiniowanie, zaprojektowanie i wdrożenie, właściwej konkretnemu obszarowi działania, kompozycji regulacji i konkurencji. Efektem takiego rozwoju ekonomicznej teorii regulacji jest postępujący proces interdyscyplinarności oraz różnicowanie się sposobów podejścia do zagadnień regulacyjnych. Jednym z ważnych osiągnięć w tym zakresie jest, wyznaczająca nowsze podejście do problemu przyczyn, mechanizmów funkcjonowania i ograniczeń, ekonomiczna teoria regulacji, sformułowana na gruncie mikroekonomii w kategoriach podaży usług regulacyjnych dostarczanych przez rząd w zamian za świadczenia na rzecz świata polityki oraz popytu na dobra regulacyjne ze strony, kierujących się własną racjonalnością, firm i grup zawodowych, dążących do uzyskania renty zwiększającej ich bogactwo lub/i poprawiającej ich pozycję na własnej skali preferencji.
Aleksandra Walczykowska
