renty aktywne poszukiwanie,
ekon. wydatkowanie zasobów przez prywatne przedsiębiorstwa i grupy interesów dla uzyskania od rządu tzw. ochronnej regulacji, która ma zapewnić pomoc finansową państwa oraz uzyskanie renty monopolowej (zysku ekonomicznego; zysk) przez ochronę przed konkurencją zagraniczną i krajową.
renty aktywne poszukiwanie
Encyklopedia PWN
Proceder ten, aczkolwiek legalny, powoduje duże straty społeczne, obejmujące: straty wynikające z istnienia monopolu (jałowa strata dobrobytu); straty w postaci utraconych zasobów, których miarą są utracone korzyści (koszt alternatywny zasobów, przeznaczonych na aktywne poszukiwanie renty); błędną alokację zasobów (np. do zawodów prawnika i urzędnika, przynoszących duże korzyści z aktywnego poszukiwania renty będzie napływało więcej kandydatów); szkodliwe interwencje państwa w system rynkowy, mające na celu stworzenie sztucznych niedoborów. W rencie, uzyskanej dzięki jej aktywnemu poszukiwaniu, partycypuje monopolista oraz pracownicy i instytucje zaangażowani w jej uzyskanie, tj. lobbyści, politycy, urzędnicy i sędziowie. Najwięcej na tej praktyce tracą konsumenci — ich straty są wyższe niż zyski monopolistów. Jednak przeciwdziałanie aktywnemu poszukiwaniu renty jest bardzo trudne — konsumenci, będąc dużą grupą społeczną, musieliby ponieść wysokie koszty zorganizowania się w celu przeprowadzenia wspólnej akcji. Politycy, dążąc do maksymalizacji indywidualnej użyteczności (uzyskania głosów, dochodów oraz realizacji obietnic wyborczych), nie dają gwarancji realizowania interesu publicznego i, odpowiadając na popyt zgłaszany przez grupy interesu, będą dostarczać określone usługi regulacyjne. O wiele większy wpływ na polityków, niż wynika to z posiadanej liczby głosów, wywierają małe, dobrze zorganizowane grupy społeczne, np. związki zawodowe lub izby gospodarcze. W czasie wyborów, gdy duże grupy społeczne głosują losowo, o zwycięstwie określonego kandydata decydują małe grupy. W okresach między wyborami to od małych grup społecznych zależy zachowanie równowagi politycznej. Tak więc od polityków nie należy oczekiwać działań przeciwdziałających aktywnemu poszukiwaniu renty, są oni bowiem żywo zainteresowani w podejmowaniu gry z grupami interesów. Urzędnicy z kolei maksymalizują własną użyteczność, głównie przez dążenie do zwiększania budżetu, którym dysponują. W debatach budżetowych mają nad politykami przewagę informacyjną, co pozwala im naginać legislację do własnych celów. Wielkość budżetu poszczególnych biur i urzędów pozostaje w ścisłym związku z zakresem świadczonych przez nich usług regulacyjnych. Dlatego urzędnicy będą skłonni wychodzić naprzeciw oczekiwaniom grup interesów i dążyć do zwiększenia zakresu ochronnej regulacji. Politycy i administratorzy zaś będą raczej konkurować między sobą o udział w rencie monopolistów, niż podejmować działania mające na celu jej wyeliminowanie. Konstytucja i ustawodawstwo również nie stanowią skutecznej ochrony przed aktywnym poszukiwaniem renty, gdyż grupy interesu, sprawujące kontrolę nad politycznymi rynkami, nie wyrzekną się swych wpływów na parlamenty i nie ma gwarancji, że w ustawach nie wystąpią luki prawne, które mogą być w niejawny sposób wykorzystywane przez polityczne ekipy w okresie sprawowania przez nie władzy.
We współczesnych, demokratycznych społeczeństwach nie ma sił, które mogą skutecznie chronić ogólnonarodowy interes przed aktywnym poszukiwaniem renty przez grupy interesów. Ani politycy, ani urzędnicy, ani niezależni sędziowie nie są bowiem wolni od wpływów tych grup. Konsumenci zaś nie mogą skutecznie się zorganizować, gdyż musieliby ponieść zbyt wysokie koszty. W tej sytuacji działalności grup interesów skutecznie mogą się przeciwstawić tylko in. grupy interesów. Konkurencja między grupami interesu o ochronną regulację może prowadzić do tzw. anarchii regulacyjnej. Aktywnego poszukiwania renty oraz powodowanych przez to strat nie da się wyeliminować z życia społecznego. Można jednak próbować ograniczać to zjawisko.
Sławomir Sztaba
