gospodarka mieszana
 
Encyklopedia PWN
gospodarka mieszana,
ekon. jeden z głównych typów gospodarek, wyróżniony ze względu na rodzaj regulacji procesów gospodarczych.
W teorii ekonomii termin „gospodarka mieszana” jest stosowany na określenie typu gospodarki, w której regulacja rynkowa została wprawdzie zachowana, lecz jest wspomagana i modyfikowana przez państwo. Gospodarka mieszana występuje we wszystkich współczesnych wysoko rozwiniętych państwach. W sferze mikroekonomicznej jej charakterystyczną cechą jest ukształtowanie oligopolu jako dominującej formy rynku. Ponadto państwo jest silnie zaangażowane w gospodarkę bądź to przez regulację (USA), bądź też przez duży udział sektora państwowego (w Europie). W sferze makroekonomicznej gospodarkę mieszaną charakteryzuje silny interwencjonizm państwa. Wszystkie te czynniki wyraźnie różnią współczesną gospodarkę kapitalistyczną od XIX-wiecznej gospodarki rynkowej.
Oligopolistyczna struktura wielu rynków ukształtowała się w USA na przełomie XIX i XX w. Wpływ na ten proces wywarły: II rewolucja naukowo-techniczna i antymonopolowe ustawodawstwo. Oligopol od konkurencji doskonałej, właściwej dla gospodarki rynkowej, różni przede wszystkim wielkość przedsiębiorstw. Największe korporacje zatrudniają ok. 1 mln pracowników (Wal-Mart Stories), wartość rocznej sprzedaży przekracza 170 mld dolarów USA (General Motors Corporation), wartość aktywów zaś przekracza 400 mld dolarów USA w sektorze przemysłowym (General Electric Company) i 600 mld dolarów USA w sektorze finansowym (Sanwa Bank). Wielkość sprzedaży największych korporacji jest porównywalna z PKB krajów plasujących się poniżej 20. miejsca na światowej liście.
Oligopolistyczne struktury rynku są często regulowane przez państwo. Regulacje te dotyczą m.in. cen, wielkości dostaw, norm technicznych, warunków wejścia do gałęzi (bariery wejścia i wyjścia z gałęzi). Zatem w sferze mikroekonomicznej w gospodarce mieszanej państwo odgrywa ważną rolę regulacyjną.
Teoretyczne podstawy ingerencji państwa w procesy makroekonomiczne stworzył J.M. Keynes (keynesizm). Po II wojnie światowej została ona zastosowana w praktyce gospodarczej wszystkich rozwiniętych krajów. Popytowa teoria Keynesa kładła nacisk na zarządzanie zagregowanym popytem. Keynes twierdził, że w krótkim okresie, przy niewykorzystanych zdolnościach produkcyjnych, rozmiary produkcji (a więc i zatrudnienia) są określane przez rozmiary popytu. Do utrzymania wysokiego poziomu produkcji i zatrudnienia niezbędne jest utrzymywanie wysokiego poziomu popytu. Jest to możliwe tylko wskutek ingerencji państwa. Regulacja rynkowa nie zapewnia bowiem przekształcania oszczędności w inwestycje, zwłaszcza w okresach złej koniunktury, kiedy to oczekiwania przedsiębiorców są szczególnie pesymistyczne. Ponieważ inwestycje są składnikiem zagregowanego popytu, ich niedostatek powoduje jego zmniejszenie, a tym samym zmniejszenie produkcji i zatrudnienia. By temu zaradzić, państwo powinno uzupełnić brakującą dla utrzymania równowagi część popytu poprzez wydatki rządowe. Wydatki te mogą być finansowane z deficytubudżetowego.
Teoria ta została wykorzystana przez rządy wielu państw, gdyż uzasadniała wysoki poziom wydatków zbrojeniowych i wydatków na naukę oraz zapewniała korzystną dla całego społeczeństwa stabilizację produkcji i zatrudnienia. Następstwem tego rodzaju polityki było rozszerzenie państwowego (publicznego) sektora w gospodarce. Państwo stało się najsilniejszym podmiotem gospodarczym. Dokonało się to w warunkach wyjątkowo wysokiej po II wojnie światowej koniunktury, przy rosnących dochodach pracujących i przedsiębiorców. Do początku lat 70. ingerencja państwa nie była właściwie kwestionowana, a jego rosnący udział w dochodach kontestowany. Keynesizm nie miał teoretycznej konkurencji i był powszechnie uważany za wystarczającą teoretyczną podstawę polityki gospodarczej. Sytuacja zmieniła się dopiero po kryzysie energetycznym 1973. Niewytłumaczalne na gruncie keynesizmu zjawisko stagflacji spowodowało utratę zaufania do keynesizmu i kryzys ekonomii. Umożliwiło to rozwój kierunków krytycznych wobec keynesizmu: monetaryzmu i nowej klasycznej makroekonomii. Jednym z istotnych nurtów, wspólnym dla obu tych kierunków jest krytyka nadmiernie rozbudowanego sektora publicznego oraz aktywnej polityki gospodarczej. Wynika ona z przeniesienia akcentów z czynników popytowych na podażowe i, tym samym, ponowne zwrócenie uwagi na przedsiębiorców i pracowników. Zwrotowi w teorii, bardzo wyraźnemu zwłaszcza w amerykańskiej ekonomii, nie odpowiada zwrot w praktyce gospodarczej. Nie maleje udział państwa w PKB krajów rozwiniętych, nadal jest prowadzona aktywna polityka fiskalna, transfer dochodów od ludności zaś stał się podstawą państwa dobrobytu i politycznego sukcesu socjaldemokracji w krajach wysoko rozwiniętych. Kontynuowanie tego modelu rozwoju napotyka coraz większe trudności, spowodowane rosnącymi obciążeniami pracujących na rzecz pozostałej części społeczeństwa.
Sławomir Sztaba
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia