podatek od wartości dodanej

podatek od wartości dodanej, VAT,

ekon. specyficzny typ powszechnego (ogólnego) podatku obrotowego o charakterze pośrednim, obciążającego konsumpcję, ostatecznie ponoszony przez finalnego nabywcę towaru, konsumenta, w cenie zakupu.

Specyfika, wyróżniająca go spośród pozostałych powszechnych podatków obrotowych, polega na tym, że jest on wielofazowym (w przeciwieństwie do podatku jednofazowego czy jednokrotnego, pobieranego w jednej tylko fazie obrotu gospodarczego) obciążeniem przyrostu wartości (wartość dodana) w każdej fazie obrotu gospodarczego (w przeciwieństwie do wielofazowego podatku kaskadowego, kumulatywnego, w którym w każdej fazie jest opodatkowana pełna wartość sprzedaży). Ostatecznie więc liczba faz (świadcząca o stopniu koncentracji pionowej produkcji i obrotu), przez które dany produkt przechodzi: od dostawcy surowców, przez producentów elementów danego produktu i producenta wyrobu końcowego, aż do handlu i finalnego konsumenta, nie wpływa na wysokość podatku zawartego w cenie towaru, a w rezultacie także na cenę dobra finalnego. Oznacza to pożądaną neutralność podatku wobec organizacji produkcji i obrotu.

Podatek od wartości dodanej został zastosowany w praktyce po raz pierwszy 1954 we Francji, po czym, bardzo szybko, stał się dominującym typem powszechnego podatku obrotowego w wielu krajach świata. Obecnie nie stosują go tylko USA. W Europie — na mocy decyzji organów wspólnotowych — został przyjęty jako obowiązujący we wszystkich krajach obecnej Unii Europejskiej i nadal w ramach Unii podlega harmonizacji. Cechą charakterystyczną podatku typu VAT jest forma podstawy opodatkowania. Inaczej niż w innych typach powszechnego podatku obrotowego stanowi ją obrót netto (przychód ze sprzedaży netto, bez podatku). Podatek jest obliczany przez zastosowanie właściwej stawki podatkowej do obrotu netto, a obrót netto powiększony o podatek daje przychód ze sprzedaży brutto (jednostkowo: cena netto jest ceną bez podatku, cena netto + podatek = cena brutto = cena sprzedaży). VAT jest podatkiem w znacznym stopniu jednolitym. Na ogół występują w nim 2 stawki: podstawowa i obniżona, preferencyjna (zwykle w odniesieniu do artykułów powszechnego użytku o niskiej cenowej elastyczności popytu), rzadziej podwyższona (na artykuły luksusowe; w tych wypadkach VAT jest zbliżony do selektywnego podatku akcyzowego (akcyza), pobieranego od luksusowej konsumpcji).