malarstwo
 
Encyklopedia PWN
malarstwo,
gałąź sztuk plastycznych, której istotą jest posługiwanie się linią i barwą (niekiedy tylko plamą barwną) na płaszczyźnie.
Zakres pojęcia malarstwa jest bardzo szeroki. Malarstwo, znane niemal od zarania ludzkości we wszystkich prawie środowiskach etnicznych i kręgach kulturowych, służyło w ciągu swej historii różnym celom i wykształciło niezwykłe bogactwo tematów, metod technicznych i rozwiązań formalnych, oddziałując też w istotny sposób na inne dziedziny sztuki — grafikę, rzeźbę, scenografię i rzemiosło artystyczne (m.in. emalia, gobelin, intarsja, laka). W zależności od przeznaczenia i wielkości rozróżnia się malarstwo monumentalne lub dekoracyjne (związane z architekturą), malarstwo sztalugowe (obrazy przenośne), malarstwo książkowe (iluminacja), malarstwo miniaturowe, malarstwo zdobnicze (związane głównie z rzemiosłem artystycznym). Ze względu na tematykę malarstwo dzieli się na przedstawiające — religijno-mitologiczno-historyczne (wraz z batalistyką), pejzażowe, martwą naturę, rodzajowe, portret, akt, wedutę, marynistykę, wnętrze oraz nieprzedstawiające (abstrakcyjna sztuka). Ze względu na ogólny koloryt można wyróżnić malarstwo polichromiczne i malarstwo monochromatyczne (en camaïeu, en grisaille). Innym kryterium podziału malarstwa są techniki malarskie (olejne malarstwo, akwarela, gwasz, tempera, pastel, enkaustyka, fresk, al secco, mozaika, witraż, sgraffito, stereochromia). Obraz powstaje w wyniku połączenia wielu czynników, z których jedne określają formę działania (kompozycja, koloryt, faktura, walor, modelunek), inne zaś jego strukturę materialną (podobrazie, zaprawa, farby artystyczne, spoiwa malarskie, werniksy, a także przybory, jak pędzle, szpachle itp.). Klasyczny proces twórczy w malarstwie przebiega zwykle od szkiców, przez studia koloru, światła i poszczególnych elementów kompozycji. W malarstwie monumentalnym przed rozpoczęciem właściwego malowidła wykonuje się tzw. karton. Malarskie opracowanie obrazu wiąże się ściśle z rodzajem przyjętej techniki; od dokładnej znajomości technologii malarskiej zależy w dużej mierze nie tylko ostateczny efekt artystyczny, ale i trwałość dzieła. W malarstwie XX w. nastąpiło wprowadzenie nowych tworzyw i technik mieszanych, które są wyrazem współczesnego dążenia do integracji wszelkich sztuk plastycznych. Malarstwo jest najwrażliwszym zapisem osobowości, sztuką o największych możliwościach odtwórczych i o funkcji najbardziej wielorakiej pośród wszystkich innych dyscyplin artystycznych. Począwszy od XV w., wzrasta znaczenie malarstwa jako dyscypliny sztuki plastycznej; staje się najpełniejszym dokumentem przemian duchowych człowieka, jego stosunku do przyrody, nauki i religii. Ta główna pozycja malarstwa trwała jeszcze w XIX w., gdy inne sztuki plastyczne były w regresie i stagnacji.
Bibliografia
M. RZEPIŃSKA Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1970;
W. LAM Malarstwo na przestrzeni stuleci, Warszawa 1974;
A. KOTULA, P. KRAKOWSKI Malarstwo. Rzeźba. Architektura, Warszawa 1978;
M. RZEPIŃSKA Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1986.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kokoschka Oskar, Most Karola, 1934 — Národní galerie, Praga fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Leonardo da Vinci: studium do Pokłonu Trzech Króli, ołówek, tusz, ok. 1481 — Galleria degli Uffizi, Florencja fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rubens Peter Paul, studium głowy, XVI w. — Galleria degli Uffizi, Florencjafot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rawenna, mozaika z kościoła S. Vitale fot. B. Kowalewska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Madonna z Dzieciątkiem, 1526 — Galleria degli Uffizi, Florencja fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Monet Claude, Lilie wodne, 1910 — zbiory prywatne fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Warhol Andy, Dyptyk Marilyn, (1928–1987) Dyptyk Marilyn Londyn, Tate Galleryfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rembrandt, Wymarsz strzelców (Straż nocna), 1642 — Rijksmuseum, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Pejzaż łódzki, 1932 — Muzeum Sztuki, Łódźfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Niaux, jaskinia, malowidło naskalne, ok. 15 tysiąclecia p.n.e. (Francja)fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Goya y Lucientes Francisco José de, Maja naga, 1800–1803 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Vermeer van Delft Jan, Dziewczyna z dzbanem mleka, ok. 1658 — Rijksmuseum, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cimabue, Krucyfiks, fragment, tempera na desce, 1274 — kościół San Domenico, Arezzo (Włochy) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bellini Gentile i Giovanni, Kazanie św. Marka na Piazza Santa Eufemia w Aleksandrii, 1504–07 — Pinacoteca di Brera, Mediolan fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rubens Peter Paul, Przybycie Marii Medycejskiej do Marsylii, 1621–25 — Luwr, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Naczynia, owoce i obrus przed komodą, olej na płótnie, ok. 1885 — Neue Pinakothek, Monachium fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Strzemiński Władysław, Powidoki słońca, 1948–49 — Muzeum Narodowe, Warszawafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Drzewa i domy, ok. 1885 — Musée de l'Orangerie, Paryż.fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Grzech pierworodny i Wygnanie z raju, fragment fresków na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, 1509–12 fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Orłowski Antoni, Jeździec wschodni I (Kirgiz na koniu), 1807 — Muzeum Narodowe, Krakówfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Holbein Hans (mł.), Charles de Morette, 1535 — Kupferstichkabinett, Drezno.fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ingres Jean-Auguste-Dominique, Panna Riviere, 1805 — Luwr, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Greco, El, Trójca Święta, 1577 — klasztor San Domingo el Antiguo, Toledofot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Greco, El, Św. Marcin i żebrak, 1597–99 — National Gallery of Art, Waszyngtonfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gogh Vincent van, Droga z cyprysami, 1890 — Kröller-Müller Museum, Otterlo fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503–06 fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Altamira, malowidło w grocie przedstawiające bizona (Hiszpania) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dürer Albrecht, Autoportret, 1498 — Museo del Prado, Madrytfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Edgar Degas, Błękitne tancerki, 1890 — Musée d'Orsay, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Warhol Andy, Marilyn Monroe, 1967 — Tate Gallery, Londyn.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cranach Lucas (st.), Ukrzyżowanie, 1500 — Alte Pinakothek, Monachiumfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Courbet Gustave, Skały w Etretat, 1869 — Von der Heydt Museum, Wuppertalfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Cézanne Paul, Grający w karty, 1890–92 — Musée d´Orsay, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Nikifor (Epifaniusz Drowniak), Krynica willa „Maszum” Nowy Tartek, ok. 1960 — własność prywatnafot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Malczewski Jacek, Ojczyzna, część środkowa tryptyku , 1903 — Muzeum Narodowe, Wrocławfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Leonardo da Vinci, Święta Anna Samotrzecia, 1508–10, Luwr, Paryż.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia