Caravaggio
 
Encyklopedia PWN
Caravaggio
[karawạdżdżio] Wymowa,
właśc. Michelangelo Merisi, ur. 29 IX(?) 1571, Mediolan lub Caravaggio k. Bergamo, zm. 18 VII 1610, Porto d’Ercole,
malarz włoski, jeden z najwybitniejszych twórców wczesnego baroku.
Kalendarium
Urodził się 29 IX(?) 1571 w Mediolanie lub Caravaggio koło Bergamo. Pochodził z zamożnej rodziny zarządców dóbr markizów Sforza w Caravaggio, zapewne o szlacheckim statusie. Uczył się malarstwa 1584–92 w pracowni S. Peterzana w Mediolanie, gdzie poznał tradycję renesansowego i manierystycznego malarstwa lombardzkiego. Od 1593 pracował w Rzymie w warsztacie braci B. i G. Cesari d’Arpino, głównie jako specjalista od martwych natur.
Okres rzymski
W 1593–94 powstały pierwsze samodzielne obrazy Caravaggia; zyskał wówczas poparcie koneserów sztuki zwanych dilettanti, należących do elity arystokratycznej i kościelnej Rzymu: kardynałów F.M. del Monte, S. Borghese, F. Borromeo, F. Gonzaga i markizów V. Giustiniani i A. Mattei. Malował dla nich głównie obrazy mitologiczne i rodzajowe oraz nieliczne jeszcze przedstawienia religijne. Dzięki protekcji swych mecenasów pozyskiwał po 1599 prestiżowe publiczne zlecenia na obrazy do kościołów Rzymu: San Luigi dei Francesi, Santa Maria del Popolo, Santa Maria in Vallicella, San Agostino, Bazyliki Św. Piotra, Santa Maria della Scala. Jego twórczość z 1599–1606 stała się instrumentem propagowania reformy Kościoła po soborze trydenckim. Nowatorskie ujęcia tematów religijnych były niekiedy nie akceptowane przez kler rzymski, a obrazy zdejmowane z ołtarzy (ale zaraz wykupowane przez najwybitniejszych kolekcjonerów i mecenasów sztuki), mimo to Caravaggio stał się głównym twórcą ikonografii wczesnej kontrreformacji. Jednocześnie prowadził w Rzymie życie awanturnicze; kroniki kryminalne i in. źródła odnotowują liczne jego ekscesy: aresztowania za wzniecanie bójek, burdy uliczne, wybijanie okien, kłótnie z karczmarzami, bezprawne noszenie broni, obrazę przedstawicieli prawa, publicznie rzucane oszczerstwa. 28 V 1606 Caravaggio zabił w kłótni przy grze w piłkę przeciwnika; skazano go na karę śmierci, zdołał jednak (przy wsparciu swych mecenasów) zbiec z Rzymu do posiadłości rodu Colonna w Lacjum.
Po ucieczce z Rzymu
Na przełomie 1606 i 1607 dotarł do Neapolu, gdzie zyskał nowe zamówienia na obrazy. W 1607 wyruszył na Maltę, gdzie pracował dla rycerskiego zakonu joannitów — ekskluzywnego grona szlachetnie urodzonych kawalerów maltańskich, do którego został przyjęty 14 VII 1608; w tym samym roku aresztowano go za nieznane do dziś przestępstwo; uciekł z więzienia, ale został wykluczony z zakonu; dostał się na Sycylię, gdzie przebywał w Syrakuzach, Mesynie i Palermo; tam też namalował obrazy dla kilku kościołów. W 1609 był znów w Neapolu — tu otrzymał wiadomość o ułaskawieniu papieskim; w drodze powrotnej do Rzymu zmarł na febrę w porcie toskańskim Porto d’Ercole 18 VII 1610.
Życie artysty — prawda i legenda
Życie Caravaggia było opisywane przez historiografów XVII w. jako żywot awanturnika. Wokół tych przekazów urosła w XIX–XX w. legenda Caravaggia jako człowieka z nizin społecznych mocą geniuszu pokonującego elitę filistrów, artysty „wyklętego” przez społeczeństwo, „kontestatora” i religijnego bluźniercy, homoseksualisty obsesyjnie demonstrującego homoerotyzm w swych wczesnych obrazach. Nowe badania nad życiem i twórczością malarza kwestionują te tezy. Wiadomo że pochodził on z dobrze sytuowanej rodziny o szlacheckim rodowodzie, że jego dzieła były bardzo wysoko cenione przez elitę rzymską amatorów sztuki XVII w., że zyskiwał stałe zlecenia na obrazy od notabli kościelnych — zwolenników reformy potrydenckiej, że ostentacyjny erotyzm (uznawany przez niektórych badaczy za homoerotyzm) wczesnych dzieł ma korzenie w neoplatońskich koncepcjach sztuki toskańsko-lombardzkiej i był konsekwencją późnomanierystycznych reguł efektowności i afektacji zapisanych w ówczesnej teorii sztuki.
Ewolucja stylu
Wczesne obrazy Caravaggia przedstawiają zmysłowych młodzieńców z owocami (tzw. Chory Bachus przełom 1593 i 1594, Chłopiec z koszem owoców ok. 1594, Bachus ok. 1595–1596), koncerty młodzieńców (Koncert ok. 1596 — Metropolitan Museum, Nowy Jork; druga wersja — Ermitaż, Petersburg), tematy oszustw obyczajowych (Wróżka i młodzieniec 1594–95, dwie wersje — Luwr, Paryż, i Pinacoteca Capitolina, Rzym, Gra w karty 1594–95). Tematyka ta stała się podstawą ikonografii caravaggionistów włoskich i północnoeuropejskich (caravaggionizm). Caravaggio wykonał też wtedy swe pierwsze dzieła religijne: Pokutująca św. Maria Magdalena (ok. 1594–1595?), Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu (ok. 1594–1595?). Te wczesne dzieła są utrzymane w jasnej tonacji barwnej i stanowią późną kontynuację renesansu toskańsko-lombardzkiego. Pierwszym tenebrystycznym (brutalnym światłocieniowo) dziełem była Ekstaza św. Franciszka (ok. 1595); styl Caravaggia stał się surowy, dramatyczny, retoryczny, wykorzystujący efekt ostrego kontrastu światła i cienia. Tę fomułę rozwinął ok. 1597–1599 (Ofiarowanie Izaaka, Św. Katarzyna, Św. Marta i Maria Magdalena, Judyta i Holofernes, Pojmanie Chrystusa). To właśnie te obrazy, a nie pierwsze zamówienia publiczne dla kościołów San Luigi dei Francesi i Santa Maria del Popolo, zainicjowały dojrzały styl Caravaggia. Powracał jednak sporadycznie do dawnej jasnej kolorystyki (Głowa Meduzy ok. 1597, Martwa natura z koszem owoców ok. 1598, Ofiara Abrahama 1603). Kontrastowy światłocień znamionuje najsłynniejsze dzieła Caravaggia z okresu dojrzałego: Powołanie i Męczeństwo św. Mateusza (1599–1600 — kaplica Contarelli, San Luigi dei Francesi, Rzym), Wieczerza w Emaus (ok. 1600), dwie wersje Św. Mateusza z aniołem (1602 — dawniej Berlin, zaginiony; 1602–03 — Cappella Contarelli, San Luigi dei Francesi, Rzym), Nawrócenie św. Pawła i Męczeństwo św. Piotra (1600–01 — kaplica Cerasi, Santa Maria del Popolo, Rzym), Amor zwycięski (ok. 1601–1602), Niewierny Tomasz (ok. 1603), Złożenie do grobu (1603–04), Madonna Loretańska (1604–05 — San Agostino, Rzym), Św. Jan Chrzciciel (1605), Św. Hieronim (1605–06), Madonna dei Palafrenieri (1605–06), Zaśnięcie Marii (1605–06), Madonna Różańcowa (1606–07).
Późny styl Caravaggia, z okresu ucieczki z Rzymu, odznacza się wprowadzaniem do obrazów obszernej pustej przestrzeni, a przez to — pogłębieniem patosu i dramatyzmu, redukcją akcesoriów i postaci do niezbędnych, stłumieniem kolorystyki, lekkim rozwibrowaniem plamy barwnej: Św. Hieronim (1607–08 — muzeum katedralne, Valletta, Malta), Ścięcie św. Jana Chrzciciela (1607–08 — Oratorio di San Giovanni, Valletta), Pogrzeb św. Łucji (1608 — Santa Lucia, Syrakuzy), Pokłon pasterzy (1608–09 — Museo Nazionale, Mesyna), Wskrzeszenie Łazarza (1608–09 — tamże). Niekiedy wracał do poprzedniej formuły tenebrystycznej i ostro ciętego modelunku (Pokłon pasterzy ze św. Franciszkiem i Wawrzyńcem 1609 — dawniej Oratorio di San Lorenzo, Palermo, Salome 1609–10, Dawid z głową Goliata 1609–10). Caravaggio zainspirował w ogromnej mierze malarstwo baroku europejskiego, jego formuła stylistyczna była naśladowana przez caravaggionistów włoskich, francuskich i północnoeuropejskich.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Caravaggio, Wskrzeszenie Łazarza, 1608, Messyna, Museo Nazionalefot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Nawrócenie św. Pawła — kościół Santa Maria del Popolo, Rzymfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Św. Katarzyna Aleksandryjska, 1597 — Collección Thyssen-Bornemisza, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Złożenie do Grobu, 1603–04 — Pinacoteca Vaticana, Watykanfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Bachus, ok.1595/96 — Galleria degli Uffizi, Florencja
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Grający na lutni, 1596 — Petersburg, Ermitaż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Św. Mateusz (II wersja), 1602 — San Luigi dei Francesi, Rzym fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia