Michał Anioł
 
Encyklopedia PWN
Michał Anioł, Michelangelo Buonarroti, właśc. Michelangolo di Ludovico Buonarotti Simoni, ur. 6 III 1475, Caprese (ob. Caprese Michelangelo) k. Arezzo, zm. 18 II 1564, Rzym,
włoski rzeźbiarz, malarz, rysownik, architekt i poeta.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 6 III 1475 w Caprese (ob. Caprese Michelangelo) k. Arezzo. Wraz z Leonardem da Vinci i Rafaelem twórca dojrzałego renesansu włoskiego. W 1488 był we Florencji uczniem D. Ghirlandaia, a od 1489 uczył się rzeźby w Akademii Św. Marka; wtedy powstały najwcześniejsze prace artysty — płaskorzeźby Walka centaurów z Lapitami i Madonna przy schodach (1489–92 — obie w Casa Buonarotti, Florencja). Wówczas też jego twórczość została odkryta przez Lorenza de Medici i odtąd Medyceusze byli jego głównymi mecenasami. Poza krótkim pobytem w Bolonii pracował na przemian we Florencji i w Rzymie. Po wygnaniu Medyceuszy z Florencji (1494) wyjechał do Wenecji i Bolonii, gdzie stworzył kilka niewielkich rzeźb figuralnych do grobowca św. Dominika (kościół San Domenico Maggiore — Bolonia). W 1495 powrócił do Florencji; wykonał wówczas rzeźby Św. Jan Chrzciciel i Śpiące putto (obie zaginione). W 1496 wyjechał do Rzymu; na zamówienie kardynała Riario wyrzeźbił Bachusa (1496 — Bargello, Florencja) i marmurową Pietę mającą wieńczyć grobowiec kardynała de Villiers (1497–1500 — Bazylika Św. Piotra, Rzym); arcydzieło to stanowi cezurę w twórczości rzeźbiarskiej Michała Anioła. Podczas kolejnego pobytu we Florencji (1501–05) powstało kilka niewielkich rzeźb do grobowca Piccolominich w katedrze w Sienie, monumentalny posąg Dawida ustawiony przed Palazzo Vecchio (1504, obecnie w Galleria dell’Accademia, Florencja) i najwcześniejsze dzieło malarskie Michała Anioła — obraz Matka Boska z Dzieciątkiem i św. Józefem (tzw. tondo Doni, 1503 — Galleria degli Uffizi, Florencja), a także karton do Bitwy pod Casciną, jednego z 2 zaplanowanych monumentalnych fresków w Sali Wielkiej Rady w Palazzo Vecchio (drugim miała być Bitwa pod Anghiari Leonarda da Vinci); karton szybko uległ zniszczeniu, a jest znany z rycin z epoki, m.in. M. Raimondiego; szkice przygotowawcze znajdują się m.in. w zbiorach Luwru.
W służbie papieża Juliusza II
W 1505 Michał Anioł przeniósł się do Rzymu, gdzie papież Juliusz II zlecił mu wykonanie swego pomnika nagrobnego. Zgodnie z pierwotnym projektem monumentalny, wolno stojący grobowiec na planie prostokąta miał mieć 3 kondygnacje, a na nich 47 posągów; kolejne wersje były coraz skromniejsze, a mimo to dzieło nie zostało nigdy ukończone (jest znane z rysunków Michała Anioła i ówczesnych opisów). Podstaw ideowej koncepcji pomnika upatrywano m.in. w ideach neoplatońskich (neoplatonizm), silnie zakorzenionych w środowisku humanistów florenckich i weneckich. Ostateczna realizacja (1532) znajduje się w kościele San Pietro in Vincoli w Rzymie, a z pierwotnego projektu pozostał tylko posąg Mojżesza (ok. 1515); 2 rzeźby tzw. Niewolników (ok. 1513) znajdują się w Luwrze, a 4 figury Jeńców w Galleria dell’Accademia we Florencji.
Sposób rzeźbiarskiego opracowania Jeńców, których postacie zaledwie wyłaniają się z marmurowych brył, stał się powodem dyskusji nad tzw. metodą non finito w twórczości Michała Anioła, jako świadomą formą ekspresji artystycznej (kolejnymi przykładami tego zjawiska są późniejsze Piety: z katedry we Florencji — obecnie w Museo dell’Opera del Duomo i tzw. Pietà Rondanini w Castello Sforzesco w Mediolanie). Drugie wielkie zamówienie Juliusza II, realizowane 1508–12, to freski na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej. W środkowej części sklepienia Michał Anioł umieścił sceny z Księgi Rodzaju (Stworzenie świata, słońca i księżyca, Stworzenie Adama, Upadek pierwszych rodziców, Wygnanie z Raju, Potop, Pijaństwo Noego), po bokach między lunetami postacie starotestamentowych proroków i sybill, w lunetach zaś wizerunki przodków Chrystusa. Konserwacja sklepienia kaplicy, przeprowadzona 1980–87, odsłoniła prawdziwą kolorystykę fresków, znacznie jaśniejszą niż dotychczas sądzono i opartą na charakterystycznych dla manieryzmu kontrastach barwnych. Motywy i wątki ze sklepienia Sykstyny dzięki grafikom Raimondiego, G. Bonasona, N. Beatrizeta i G. Ghisiego oraz cyklowi A. Scultoriego (1585) szybko weszły do repertuaru ikonograficznego sztuki nowożytnej.
Grobowce Medyceuszy i inne prace we Florencji
Kolejny papież, Leon X, pragnąc upamiętnić swój pontyfikat fundacją w rodzinnej Florencji, zlecił artyście projekt elewacji kościoła San Lorenzo; odstąpił od tej realizacji 1519 (znany jest drewniany model z ok. 1516). Przy kościele San Lorenzo Michał Anioł wybudował tzw. Nową Zakrystię (1519–34), stanowiącą część mauzoleum Medyceuszów (Medyceuszów kaplice); wykonał też nagrobki zwane capitani — Lorenza młodszego, księcia Urbino, z alegorycznymi figurami Poranka i Zmierzchu, oraz Giuliana, księcia Nemours, z figurami Dnia i Nocy. Grobowce Medyceuszy, spopularyzowane przez ówczesną grafikę, stały się wzorem dla wielu innych pomników nagrobnych, również dla grobowca samego artysty. Z kościołem sąsiadowała, również wzniesiona przez Michała Anioła, biblioteka medycejska, zw. Laurenzianą (1524–62). Artysta stworzył harmonijne, jednolite stylowo wnętrze, o klarownym podziale ścian i detalu architektonicznego, którego dopełnieniem jest barwna, inkrustowana, kamienna posadzka i odpowiadający jej ornamentem kasetonowy strop. W przedsionku biblioteki po raz pierwszy zastosował klasyczne elementy architektoniczne (naczółki okienne, kroksztyny, wsporniki i woluty, nisze, obramowania okien) w sposób znamionujący przejście od dojrzałego renesansu do manieryzmu. Podczas kolejnego wygnania Medyceuszy z Florencji (1527–29) Michał Anioł pełnił funkcje inżyniera miasta; zaprojektował wówczas fortyfikacje mające obronić miasto przed próbującymi je odzyskać władcami.
Ostatnie lata rzymskie
W 1534 artysta osiadł na stałe w Rzymie, gdzie na zlecenie papieża Pawła III namalował Sąd Ostateczny na szczytowej ścianie Kaplicy Sykstyńskiej (1535–41); była to jego kolejna wielka realizacja malarska, której niekonwencjonalne rozwiązania ikonograficzne i stylistyczne niemal od chwili powstania budziły kontrowersje.
Ostatnim monumentalnym dziełem malarskim Michała Anioła były freski Nawrócenie Szawła i Ukrzyżowanie św. Piotra w Capella Paolina na Watykanie (1542–45). Zajmował się również architekturą i urbanistyką: zaprojektował rozwiązanie placu Kapitolińskiego w Rzymie, uważanego za najpiękniejszy plac we Włoszech; po śmierci D. Bramantego został 1546 budowniczym Bazyliki Św. Piotra, zaprojektował m.in. jej kopułę, nawiązującą do Santa Maria del Fiore we Florencji. Część nie zrealizowanych dzieł artysty jest znana z rysunków. Zmarł 18 II 1564 w Rzymie.
Boski talent
Swą wszechstronną działalnością Michał Anioł dokonał przełomu estetycznego, wyznaczając nowe kierunki w sztuce nowożytnej. Temperament rzeźbiarza dominował w jego twórczości, co widać w plastyczności form malarskich oraz w pełnych dynamiki projektach architektonicznych. W zakresie rzeźby oddziałał aż po XX w. O jego twórczości pisali już współcześni: A. Condivi, F. de Hollanda oraz G. Vasari, który w pierwszym wydaniu Żywotów (1555) zamieścił biografię Michała Anioła jako jedynego żyjącego artysty, określając go przymiotnikiem divino [‘boski’]. Studia nad twórczością Michała Anioła podejmowali też najwybitniejsi historycy sztuki w XIX i XX w., w Polsce m.in. K. Lanckorońska i J. Białostocki.
Twórczość poetycka
Utwory poetyckie Michała Anioła powstawały na marginesie jego twórczości plastycznej. Większość wierszy napisał pod koniec życia; tworzą one rodzaj fragmentarycznego i często trudnego do odczytania pamiętnika poetyckiego; słowo było materiałem najbardziej dla artysty opornym; część utworów opracowywał kilkakrotnie. Najchętniej posługiwał się formą sonetu; głównymi motywami jego liryki są miłość i śmierć. Pierwsze poprawne wydanie poezji pochodzi z 1861, wcześniejsze z 1623; przekład polski: L. Siemieńskiego (Poezje 1861), L. Staffa (Poezje 1922, pierwszy wybór powojenny 1956; Poezje wybrane 1973); 1875 opublikowano listy Michała Anioła.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Florencja, kaplice Medyceuszów, Sangrestia Nuova — M. Anioł: nagrobek Giuliana z figurami Dnia i Nocyfot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Grzech pierworodny i Wygnanie z raju, fragment fresków na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, 1509–12 fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Pieta, 1498–1500 — Bazylika Św. Piotra, Rzymfot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Sąd Ostateczny, fresk w Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Święta Rodzina — Galleria degli Uffizi, Florencjafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Niewolnik, jedna z rzeźb mających zdobić pomnik nagrobny papieża Juliusza II — Luwr, Paryż fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Dawid, 1501–04 — Akademia Sztuk Pięknych, Florencjafot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Mojżesz — kościół S. Pietro in Vincoli w Rzymie fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł Buonarroti, Stworzenie Adama, 1508–12 — Kaplica Sykstyńska, Watykanfot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, Sybilla Libijska, fragment fresków, 1508–12 — Kaplica Sykstyńska, Watykan fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Michał Anioł, przedsionek biblioteki Laurenziana, klasztor San Lorenzo, Florencja, zaczęty 1524, wykończony przez Ammanatiegofot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Sykstyńska kaplica, fragment sklepienia. Michał Anioł: Fragment fresków na sklepieniu w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie; freski wykonane 1508–12 na zlecenie papieża Juliusza II, przedstawiają epizody z Genesis, 12 postaci proroków i sybill, grupy przodków Chrystusa oraz sceny: Dawid i Goliat, Wąż miedziany, Judyta i Holofernes, Śmierć Hamana fot. Gea/K. Sołtyk
Michał Anioł, Pieta Rondanini, 1564, nieukończona, Mediolan, Castello Sforzescofot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kaplica Sykstyńska, fragment sklepienia z freskami M. Aniołafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rzym, Bazylika Św. Piotra, XVI–XVII w. (Włochy)fot. A. Znamierowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia