kubizm
 
Encyklopedia PWN
kubizm
[fr. cubisme < łac. cubus ‘sześcian’, ‘kostka’],
kierunek w malarstwie i rzeźbie zainicjowany we Francji ok. 1906, który odegrał decydującą rolę w przeobrażeniach sztuki XX w.
Terminu kubizm (łacińskie cubus ‘sześcian’, ‘kostka’) użył krytyk L. Vauxelles w odniesieniu do dzieł malarzy uczestniczących w Salonie Jesiennym 1908. W manifestacjach kubistów brali udział m.in. malarze: A. Gleizes, J. Metzinger, F. Léger, H. Le Fauconnier, J. Gris, L. Markus (Marcoussis) oraz rzeźbiarze A. Archipenko i E. Nadelman. W kubizmie rozróżnia się 3 fazy: prekubistyczną (1906–09), analityczną (1909–12), syntetyczną (po 1912). W historii kubizmu przełomową rolę odegrał obraz Picassa Panny z Awinionu (1907), zapowiadający nowe ujęcie bryły w malarstwie dzięki ostrym, łukowatym i linearnym podziałom figury (analogie z rzeźbą murzyńską); dalsze zagęszczenie podziałów, zaostrzenie konturów i rytmizację pola obrazu rozwinął Braque, dając początek nowej koncepcji przestrzeni w malarstwie — tzw. przestrzeni kubistycznej (faza analityczna); w przestrzeni tej sytuowano wieloaspektowe wyobrażenia ludzi i rzeczy; w miarę upływu czasu przybierały one formy graniczących z abstrakcją wariacji na temat obranego motywu; aby zapobiec swoistemu hermetyzmowi, a jednocześnie związać sztukę z życiem kubiści posłużyli się kolażem; technika ta zapoczątkowała ostatnią fazę kubizmu; kubizm był pierwszym kierunkiem, który radykalnie zerwał z tradycyjną koncepcją sztuki. Kierunek ten wywarł decydujący wpływ na dalszy rozwój sztuki XX w. (futuryzm, konstruktywizm, abstrakcjonizm).
Tendencje kubizmu ujawniły się także na gruncie literatury, zwłaszcza awangardowej poezji francuskiej (G. Apollinaire, B. Cendrars, M. Jacob, P. Reverdy), w Polsce głównie w poezji A. Ważyka; kubizm poetycki cechowało odrzucenie dyskursywnych reguł rozwijania wypowiedzi, zastąpienie związków przyczynowo-skutkowych między składnikami obrazu poetyckiego luźnymi zestawieniami elementów odległych w czasie lub przestrzeni, symultaniczne ukazywanie przedmiotu z wielu stron, stosowanie metody kolażu.
Bibliografia
M. PORĘBSKI Granica współczesności, Wrocław 1965;
tenże Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX w., Warszawa 1966;
J.E. MULLER Le peinture moderne. Des cubistes aux premiers abstraits, Paris 1965.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Leger Fernard, Czarna roślina, tkanina, 1947 — Musée Fernand Leger, Biot (Francja)fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Braque Georges, Kompozycja z asem treflowym, 1913 — Paryż, Muzeum Narodowe Sztuki Nowoczesnej, Centrum Pompidoufot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Picasso Pablo, Portret Ambroise Vollarda, 1909–10 — Muzeum im. Puszkina, Moskwafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Braque Georges, Pejzaż, 1908 — Kunstmuseum, Bazylea.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Braque Georges, Café-Bar, 1919 — Kunstmuseum, Bazylea.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Picasso Pablo, Panny z Awinionu, 1907 — Nowy York, Museum of Modern Artfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Braque Georges, Gitara i kompotiera — kolekcja H. Rupf, Brnofot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Boccioni Umberto, Poziome masy, 1912 — Kolekcja Toninelli, Mediolan
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia