Chiny. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
Chiny. Sztuka.
Początki sztuki chińskiej sięgają III tysiąclecia p.n.e. i wiążą się z 2 późnoneolitycznymi kulturami ceramicznymi: Yangshao (kultura ceramiki malowanej, zdobionej odciskami grzebienia, maty i geometrycznym ornamentem wstęgowym) i Longshan (kultura ceramiki czarnej).
Dynastie Shang, Zhou i Han. Z okresu najstarszej chińskiej dynastii Shang pochodzą zabytki głównie z wykopalisk w Anyang, Zhengzhou i Huixian (stolica Shangów z ok. 1300 p.n.e.). Do najcenniejszych znalezisk należą brązy (naczynia rytualne i użytkowe), których produkcja osiągnęła wówczas najwyższy poziom w historii sztuki chińskiej, zarówno techniczny, jak artystyczny, zdobione schematycznie motywami zoomorficznymi i wzorami geometrycznymi; zachowały się nieliczne wyroby z nefrytu, rzeźba kamienna oraz fragmenty pierwszych chińskich malowideł znalezionych w grobowcach królewskich w Anyang. Za dynastii Zhou, po początkowej stagnacji w sztuce, następuje jej ożywienie w okresie zwanym Epoką Walczących Królestw. Brązy, inkrustowane złotem, srebrem, drogimi kamieniami, stawały się coraz bardziej dekoracyjne; rozkwitała rzeźba w nefrycie i produkcja wyrobów z laki. Z III w. p.n.e. pochodzą pierwsze znane zabytki malarstwa na jedwabiu, znalezione w grobowcu w Changsha. Za dynastii Han nastąpił rozwój produkcji ceramiki; z tego okresu pochodzą znalezione w grobach liczne naczynia z wypalanej w wysokiej temperaturze i glazurowanej gliny przedstawiające sceny z życia codziennego, figurki ludzi, koni, modele domów, których wczesne konstrukcje nie zachowały się z powodu nietrwałości materiału (drewno). Wytwarzano też brązy (kolekcja koni, jeźdźców i zaprzęgów znaleziona 1969 w Wuwei, prowincja Gansu), tkaniny jedwabne, które po raz pierwszy dotarły wówczas Jedwabnym Szlakiem do Europy, przedmioty z laki i nefrytu (strój z płytek nefrytowych ze złotymi nićmi znaleziony 1968 w grobowcu w Mancheng, prowincja Hebei). Rozwinęło się malarstwo, zachowane we fragmentach na ścianach grobowców; charakteryzuje się ono linearyzmem i figuratywnością oraz próbą skrótów perspektywicznych i świadomego komponowania scen.
W okresie rozbicia Chin (III–VI w.) rozwinęła się kaligrafia, dziedzina sztuki traktowana na równi z malarstwem: jej głównym przedstawicielem był Wang Xizhi. Malarstwo reprezentował Gu Kaizhi. W związku z wpływami buddyzmu nastąpił rozwój sztuki buddyjskiej: posągi z kamienia, drewna i brązu, m.in. w grotach Yunkang i Longmen, pojawienie się w V w. pagody. Trwała budowa Wielkiego Muru Chińskiego, rozpoczęta prawdopodobnie w VI w. p.n.e., a zakończona za czasów panowania dynastii Qin. Szczytowy rozkwit rzeźby przypadł na początek VI w., za dynastii Północnej Wei.
Dynastie Sui i Tang. Malarstwo i rzeźbę charakteryzuje dalsze przechodzenie od stylizacji ku realizmowi i próby oddania ruchu; świadczą o tym dobrze zachowane zabytki z grot Dunhuang. W malarstwie świeckim oprócz tematyki pejzażowej i rodzajowej rozwijał się portret o hieratycznym ujęciu postaci; główni malarze okresu dynastii Tang: Yan Liben, Han Gan, Zhang Xuan, Zhou Fang i Wu Daozi. Założono Akademię Han lin, grupującą najwybitniejszych uczonych i artystów. Nastąpił rozwój urbanistyki, której świadome założenia były już znane z okresów dynastii Han, a nawet Shang; powstała stolica Tangów — Chang’am, której koncepcja urbanistyczna (trakt północ–południe od zespołu pałacowego do południowej bramy miasta, z systematyczną siatką ulic i 2 bazarami) wpłynęła na plan miasta Edo (dzisiejsze Tokio). W rzemiośle artystycznym, oprócz złotnictwa i tkactwa, nastąpił bujny rozkwit ceramiki (naczynia i figurki kryte trójbarwną, zielono-żółto-brązową glazurą, ceramika grobowa). Pojawiła się biała porcelana.
Dynastia Song. Powstały akademie w Nankinie, Chengdu i Kaifengu oraz ukształtowały się 2 szkoły malarstwa krajobrazowego: północna (żywy kolor, silny kontur linearny — Guo Xi, Mi Fei, Su Dongpo, Wen Tong, Li Longmian oraz cesarz Huizong) i południowa (malarstwo monochromatyczne, miękka kreska czarnego tuszu — Ma Yuan, Xia Gui, Muqi, Li Di, Liang Kai i Su Hanchen). W końcowym okresie panowania Songów na malarstwo wpłynęła japońska sekta zen (chan). Rzeźba odznaczała się doskonałością techniczną i tendencją do dekoracyjności. Nastąpił rozkwit architektury (Żelazna Pagoda w Danyang). W rzemiośle artystycznym szczytowy rozwój osiągnęła ceramika (szczególnie seladony — naczynia kryte szarozieloną lub szaroniebieską glazurą).
Dynastie Yuan i Ming. Za panowania mongolskiej dynastii Yuan wielu artystów wycofało się z życia publicznego; mimo to rozwijało się malarstwo, które reprezentowali Zhao Mengfu oraz tzw. czterej wielcy: Huang Gongwang, Wu Zhen, Ni Zan, Wang Meng. Tradycje malarstwa okresu Song podejmował pejzażysta Dai Jin i jego naśladowcy. Duże znaczenie miała szkoła w Suzhou (Shen Zhou, Wen Zhengming, Tang Yin oraz Dong Qichang). Rozwijała się monumentalna rzeźba sepulkralna (m.in. „droga duchów” nekropoli Mingów pod Pekinem) oraz drobna rzeźba dekoracyjna w drewnie, lace, kości słoniowej i glinie. W dziedzinie architektury utrwalił się, zapoczątkowany wcześniej i kontynuowany w okresie następnej dynastii, typ drewnianego budownictwa sakralnego i świeckiego, z charakterystycznym systemem podpór dźwigających belkowanie i dach o podgiętych ku górze narożach, przykrywający halowe wnętrze; typowym założeniem architektonicznym był prostokątny dziedziniec z 4 budynkami połączonymi galeryjką; budowle wznoszono na osi północ–południe; w rzemiośle artystycznym dominowała produkcja błękitno-białej (malowanej podszkliwnie kobaltem) porcelany z Jingdezhen (eksportowana od połowy XVI w. do Europy, wywarła w XVII w. duży wpływ, zwłaszcza na manufaktury w Delft).
Dynastia Qing. W malarstwie mimo rosnących tendencji eklektycznych, pojawiło się wiele indywidualności (m.in. Dao Zhi, Hua Yan). W rzeźbie kontynuowano nurt monumentalnej rzeźby sepulkralnej i drobnej rzeźby dekoracyjnej z różnorodnych materiałów (np. kości słoniowej, kamieni półszlachetnych). Porcelana, oprócz błękitno-białej, także malowana naszkliwnie barwnymi emaliami lub kryta jednobarwną glazurą (zwana sang-de-boeuf, ceramika z Jingdezhen) osiągnęła doskonałość techniczną; produkowana także na eksport do Europy, przyczyniła się do wykształcenia się w okresie rokoka mody na chińszczyznę. W końcowym okresie panowania dynastii Qing działali już artyści, którzy zadecydowali o charakterze sztuki chińskiej XX w. (m.in. Qi Baishi). Od początku XX w. sztuka chińska ulegała stopniowo wpływom europejskim; ciekawsze osiągnięcia (Xu Beihong, Fu Baoshi) zamykają się w nurcie tradycyjnym; upowszechniły się inne techniki, zwłaszcza drzeworyt (m.in. Gu Yuan).
Po utworzeniu ChRL kontynuowano tradycyjne dziedziny sztuki chińskiej. Rozwój ten został zahamowany przez „rewolucję kulturalną”. Obecnie artyści nawiązują w swej twórczości zarówno do wzorów tradycyjnych (m.in. Li Keran), jak i wzorów europejskich (Lin Fengmian, Wu Zuoren).
Bibliografia
M.J. KÜNSTLERSztuka Chin, Warszawa 1991.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Sceny z życia Buddy, obraz na jedwabiu, Chiny, X w., Musée Guinnet, Paryżfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Pekin, tradycyjne budynki świątyni Wielkiego Dzwonu na tle współczesnych wieżowcówfot. P. Tomaszewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Chińskie wazony porcelanowe, XVII/XVIII w. — Muzeum Narodowe, Warszawafot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Chiński Wielki Mur fot. P. Fabijański/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Shaolin Klasztor, stupy (Chiny)fot. Glob 4/J. Piwowarczyk
Xi’an, Mała Pagoda Dzikich Gęsi, czasy dynastii Tang (Chiny)fot. J. Piwowarczyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Pekin, plac Tian’anmen (Brama Niebiańskiego Spokoju) i wizerunek Mao; na lewo od portretu napis głosi: „Niech żyje Chińska Republika Ludowa”, na prawo zaś: „Niech żyje jedność wszystkich narodów świata”fot. A. Ptasznik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Leshan, Da Fo — posąg Wielkiego Buddy (Największy posąg Buddy na świecie, 71 m) fot. A. Ptasznik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wielki Mur Chiński, fragment fot. J. Piwowarczyk/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Laozi przedstawiony jako bóg długowieczności, chińska figurka, przełom XVIII i XIX w. – Muzeum Narodowe, Warszawafot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Lampa naftowa majolikowa, koniec XIX w. (Chiny)fot. A. Szymański, L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia