Chiny. Literatura
 
Encyklopedia PWN
Chiny. Literatura.
Periodyzacja literatury chińskiej pokrywa się w zasadzie z okresami panowania dynastii chińskich. Epoka przedklasyczna (XIV–VI w. p.n.e.) to głównie inskrypcje wróżebne na wyrobach z kości i napisy na brązach, o których wiedza opiera się na zabytkach, odkrytych lub zidentyfikowanych dopiero niedawno. Dzieła epoki klasycznej (VI–III w. p.n.e.) dotarły w postaci, jaką przekazała tradycja; powstały wtedy podstawowe dzieła kanonu konfucjańskiego: Księga pieśni, Księga dokumentów, Księga przemian, Wiosny i jesienie, Dialogi konfucjańskie, ponadto traktat Mengzi, dzieło taoizmu filozoficznego Daodejing, Prawdziwa księga południowego kwiatu Zhuangzi; tworzył pierwszy nieanonimowy poeta Qu Yuan. W 213 p.n.e. władca z dynastii Qin wydał rozkaz spalenia ksiąg filozoficznych, a w wyniku upadku dynastii spalono pałac i bibliotekę cesarza; oba te wydarzenia spowodowały upadek chińskiej literatury klasycznej. W epoce Han (206 p.n.e.–220 n.e.) nastąpiło odrodzenie i rekonstrukcja dzieł klasycznych, co wpłynęło na powstanie sztuki komentatorskiej i tradycji filologicznej; bujnie rozwinęła się historiografia, zaczęto pisać kroniki dynastii (Sima Qian, Ban Gu); poezja, wyrosła z tradycji Qu Yuana i oparta na wzorach chińskiej pieśni ludowej yue-fu, zamieniła się na dworską; stworzono poematy opisowe fu (Cia I, Sima Xiangru); pod koniec epoki powstały pierwsze oryginalne dzieła buddyjskie. Następne 3 stulecia (220–589) były okresem triumfu buddyzmu i ożywienia taoizmu; główną domeną działalności literackiej była poezja (Cao Zhi); nowy gatunek literacki, eseje, pisane prozą silnie zrytmizowaną, uprawiał Tao Yuanming; ogromny wpływ na następne epoki miały dzieła poświęcone teorii literatury i krytyce literackiej (Cao Pi); w 1. połowie VI w. powstały też pierwsze antologie poetyckie. Epoka Tang (618–906) jest uważana za złoty okres rozwoju poezji chińskiej (Wang Wei, Li Taibai, Du Fu, Bo Yuyi), tematycznie i formalnie nawiązującej do dawnej poezji; pierwsze utwory w stylu ci stworzył Wen Ting-jü pod koniec tej epoki. Opracowano pierwsze kompendia wiedzy o charakterze encyklopedycznym; powstały opowiadania o tematyce buddyjskiej pisane w języku potocznym; ważnym zjawiskiem stała się proza artystyczna, po raz pierwszy wprowadzająca fikcję literacką (anonimowy Baiyuanzhuan ‘żywot białej małpy’). Za panowania dynastii Song (960–1279) rozwinęła się poezja w formie ci (Ouyang Xiu, Li Yü), której niejednokrotnie towarzyszyła muzyka: Su Dongpo tworzył poematy opisowe; kontynuowano pisanie kronik dynastycznych i stworzono wielkie encyklopedie (981 — zbiór legend i podań, 983 — ponad 1000-tomowa encyklopedia); szkoła neokonfucjańska (Zhu Xi) opracowała czteroksiąg konfucjański Sishu, podstawę nauk moralnych i etycznych; rozwinęła się literatura o tematyce z życia miejskiego (opowiadania, poezja, dramat). Pod panowaniem dynastii mongolskiej Yuan (1279–1368) nastąpił upadek klasycznej literatury chińskiej, ukształtował się chiński dramat w języku mówionym (Guang Hanqing, Wang Shifu, Ma Zhiyuan). Wyzwolenie narodowe przyniosła epoka Ming (1368–1644), ale nie nastąpiło odrodzenie kulturalne; poezja naśladowała dawne wzory, powstawały prace kompilacyjne; rozwinęła się powieść pisana językiem potocznym (Opowieści znad brzegów rzek), ukazały się nowele o tematyce przygodowej i dramaty (Opowieść o lutni Gao Minga 1367); pod koniec XVI w. powstała najsłynniejsza powieść obyczajowo-erotyczna nieznanego autora pt. Jin Bing Mei. Epoka mandżurskiej dynastii Qing (1644–1911) to okres rozkwitu badań filologicznych i ruchu edytorskiego; poezję cechował brak oryginalności i wtórność, przy dużej zręczności warsztatowej; proza, inspirowana twórczością ludową (m.in. powieści i opowiadania Pu Song-linga, Sen czerwonej komnaty Cao Xueqina, XVIII w.) lub Nieoficjalną historią konfucjanistów, zawierającą silne elementy krytyki społecznej; bardzo popularne były nowele osnute na tle działalności sędziego Bao.
W 2. połowie XIX w. rozpoczęła się infiltracja literatur europejskich; po obaleniu cesarstwa i utworzeniu republiki oraz po „ruchu 4 maja” (1919) rozwinęła się literatura chińska pisana w języku potocznym, o aktualnej tematyce społecznej (tzw. rewolucja literacka); najwybitniejsi pisarze to Lu Xun, Mao Dun, poezję i prozę uprawiał Guo Moruo; wybitne powieści tworzył Ba Jin, dramaty — Cao Yu (Burza); po 1949 zaczęła dominować tematyka budowy socjalizmu w ujęciu agitacyjno-propagandowym (Ding Ling); 1966–69 „rewolucja kulturalna” spowodowała głęboki kryzys w literaturze chińskiej i zahamowała twórczość literacką. W połowie lat 70. nastąpiło ożywienie i rozpoczął się proces stopniowej rehabilitacji prześladowanych pisarzy. Do lat 80. charakterystyczne są dwa nurty w literaturze: rozliczeniowy i poszukiwania korzeni (prawdziwego obrazu Chin sprzed „rewolucji kulturalnej”). Do cenionych współcześnie prozaików należą m.in.: Wang Zengqi, Deng Youmei, Liu Xinwu, A. Cheng oraz pisarki: Chen Rong, Zhang Jie, Wang Anyi. W 2000 dramatopisarz Gao Xingjiang otrzymał Nagrodę Nobla.
W okresie przynależności Tajwanu do Japonii (1895–1945) literatura tajwańska była zdominowana przez językowe i artystyczne wpływy japońskie, a po 1949 przez ideologiczne wpływy Kuomintangu. Od początku lat 60. XX w. rosło zainteresowanie modernizmem; wokół czasopisma „Xiandai wenxue” [‘literatura współczesna’] skupili się zwolennicy eksperymentów literackich (Bai Xianyong, Wang Wenxin). Jednocześnie rozwija się nurt xiangtu wenxue [‘literatura rodzinnej ziemi’] silnie związany z rdzenną tradycją wyspiarską i tematyką wiejską (Huang Chunming, Chen Yingzhen, Wang Zhenhe).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Chińska karta do sztuki teatralnej Opowieści o Zachodnim Pawilonie, druk z klocka drzeworytniczego wykonany w Pekinie, 1498fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia