chromosomy
 
Encyklopedia PWN
chromosomy
[gr. chrṓma ‘barwa’, sṓma ‘ciało’],
genet. struktury zawierające materiał genetyczny komórki;
stanowią jednostki segregacji w podziale jądra komórkowego. U bakterii i sinic, które nie mają jądra, odpowiednikiem chromosomów jest cząsteczka kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA), zwana genoforem (nukleoid), określana czasem również jako chromosom.
Chromosomy zbudowane są z pojedynczej olbrzymiej liniowej cząsteczki DNA w formie chromatyny (czyli związanej z białkami histonowymi; nukleosom) oraz białek macierzy jądrowej (jądro komórkowe) i RNA. Podczas podziału jądra chromosomy przyjmują zwartą strukturę i stają się widoczne w mikroskopie jako pojedyncze obiekty; jednak przez większość cyklu komórkowego chromosomy nie są widoczne jako wyodrębnione struktury wewnątrz jądra komórkowego, co wynika z mniejszego stopnia upakowania materiału genetycznego. Każdy chromosom (przed podziałem komórkowym) zawiera 2 siostrzane chromatydy i pojedynczy centromer (jest miejscem połączenia obu chromatyd, dzieli każdą z nich na 2 ramiona oraz jest miejscem przyłączenia chromosomu do wrzeciona podziałowego). Każde ramię chromosomu jest zakończone telomerem (odcinek zawierający powtarzalną sekwencję DNA powstającą nie w wyniku replikacji, lecz dodawaną przez enzym telomerazę). Liczba i wygląd chromosomów jest dla każego gatunku cechą stałą (kariotyp), a większość odstępstw (aberracje chromosomów) jest związana z ciężkimi zaburzeniami. U organizmów diploidalnych (większość zwierząt i roślin), powstających z podziałów zapłodnionej komórki jajowej, wszystkie komórki somatyczne mają po 2 zespoły chromosomów — genomy — i każdy typ chromosomu występuje w postaci pary chromosomów — chromosomy homologiczne, zwykle morfologicznie jednakowe (autosomy); wyjątek stanowią chromosomy płci (heterochromosomy, allosomy; płeć). W czasie podziału mejotycznego (mejoza) następuje redukcja liczby chromosomów; powstające gamety albo spory mają pojedynczą — haploidalną — liczbę chromosomów; proces ten zapobiega podwajaniu się liczby chromosomów przy zapłodnieniu. Termin chromosom został wprowadzony 1888 przez W. Waldeyera.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Aberracje chromosomów, a, b, c, d, e, f, g, h, i, m, n, o, p, q, r – odcinki chromosomówrys. M. Sokólska-Połutrenko/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Chromosom, budowa rys. M. Sokólska-Połutrenko/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia