prokarionty
 
Encyklopedia PWN
prokarionty, organizmy prokariotyczne,
biol. grupa jednokomórkowych organizmów niemających wyodrębnionego z cytoplazmy jądra komórkowego oraz organelli komórkowych typowych dla eukariontów, takich jak: mitochondria, chloroplasty, aparat Golgiego, retikulum endoplazmatyczne.
Współczesna klasyfikacja prokariontów opiera się przede wszystkim na analizie materiału genetycznego, głównie rybosomalnego RNA (rRNA); na podstawie tego kryterium podzielono je na 2 grupy (domeny): Bacteria (dawniej królestwo Eubacteria), do której należą bakterie (wraz z sinicami), oraz Archae (dawniej królestwo Archaebacteria), obejmującej mikroorganizmy nazywane archeonami lub archebakteriami. Schemat budowy komórki prokariotycznej jest stosunkowo prosty: cytoplazma jest oddzielona od środowiska błoną cytoplazmatyczną, nad którą u wielu gatunków znajduje się ściana komórkowa, niekiedy dodatkowo pokryta otoczką. W prokariotycznej błonie cytoplazmatycznej (w odróżnieniu od eukariotycznej) brak steroli, a u Archae występują nietypowe lipidy (izoprenoid lub hydroizoprenoid), w których glicerol jest połączony z kwasami tłuszczowymi wiązaniem eterowym, a nie estrowym, jak u bakterii. Ściana komórkowa u Bacteria jest zbudowana z peptydoglikanu (mureiny), niekiedy również z lipopolisachrydu i kwasów tejchojowych, natomiast u większości Archae jej składnikiem jest pseudomureina. W cytoplazmie znajdują się charakterystyczne dla prokariontów rybosomy 70S. Materiał genetyczny stanowi nukleoid, który tworzy jeden chromosom, zbudowany z kolistej cząsteczki DNA; dodatkowymi elementami genetycznymi występującymi u prokariontów mogą być plazmidy. Prokarionty rozmnażają się bezpłciowo, przez podział komórki; do wymiany informacji genetycznych może dochodzić w procesach koniugacji, transformacji lub transdukcji. W niesprzyjających warunkach niektóre prokarionty wytwarzają endospory (przetrwalniki bakteryjne). Aparatem ruchu prokariontów są przede wszystkim rzęski oraz włókienka osiowe. Prokarionty uzyskują energię ze związków organicznych (chemoorganotrofy), nieorganicznych (chemolitotrofy) lub ze światła (fototrofy, tylko bakterie, głównie sinice), natomiast źródłem węgla mogą być związki organiczne lub CO2. Prokarionty są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie; archebakterie, jedne z najstarszych żywych organizmów na Ziemi, zasiedlają środowiska ekstremalne, np. o wysokiej temperaturze lub dużym zasoleniu; zdecydowana większość prokariontów to saprofity, odgrywające istotną rolę w obiegu podstawowych pierwiastków; niektóre są wykorzystywane przez człowieka m.in. do wytwarzania żywności, leków, w biotechnologii; nieliczne (tylko z grupy Bacteria) są chorobotwórcze dla człowieka, zwierząt i roślin.
Magdalena Rzewuska
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia