antynomia

antynomia

[gr. antí ‘przeciw’, ‘naprzeciw’, nómos ‘prawo’],

log. para zdań (zdanie) wzajemnie sprzecznych, z których każde zdaje się równie dobrze uzasadnione (uzasadnianie).

Problem antynomii filozoficznej nabrał znaczenia zwłaszcza od czasów I. Kanta (tzw. antynomia czystego rozumu); do znanych w filozofii należą m.in.: antynomia konieczności i przypadku, wolności i konieczności. Problem antynomii logicznej, czyli rozumowania pozornie poprawnego i opartego na prawdziwych z pozoru przesłankach (założeniach), ale zawierającego w istocie sprzeczność logiczną lub prowadzące do sprzecznych wniosków; rozumowaniami tego rodzaju były paradoksy starożytnych (np. znana „antynomia kłamcy” Eubulidesa z Miletu); wśród antynomii logicznych rozróżnia się antynomie teoriomnogościowe, związane z nieprecyzyjnością pojęcia zbioru, i antynomie semantyczne, powstające wskutek pomieszania języków: przedmiotowego (mówiącego o faktach pozajęzykowych, np. rzeczach) i metajęzyka (mówiącego o wyrażeniach języka przedmiotowego). Próbami rozwiązywania antynomii logicznych były np. teoria typów logicznych, teoria kategorii semantycznych; odkrycie antynomii logicznych spowodowało konieczność rozwinięcia analizy pojęć językowych oraz wywarło znaczny wpływ na rozwój badań nad podstawami logiki i matematyki (powstanie metamatematyki).