Europa. Historia. Stulecie 1815–1914
 
Encyklopedia PWN
Europa. Historia. Stulecie 1815–1914.
Przez pół wieku po kongresie wiedeńskim, odwołując się do idei wzbudzonych przez rewolucję fr. i epopeję napoleońską oraz na tle coraz silniejszego kształtowania się poczucia przynależności nar. w epoce romantyzmu, system wiedeński usiłowały wielokrotnie podważyć ruchy i powstania liberalne, demokr. i nar. (zwłaszcza 1830–31, Wiosna Ludów 1848–49); mimo że przeważnie tłumione, przyczyniały się do stopniowego przekształcania systemu ustrojowego na prawie całym kontynencie eur. (z wyjątkiem Rosji i Turcji) przez ustanawianie zgromadzeń przedstawicielskich i rozszerzanie ich uprawnień, zwiększanie elektoratu, gdzie cenzusem stał się posiadany majątek, co w praktyce dawało coraz większą władzę burżuazji; zlikwidowano w zasadzie feudalny system władania ziemią i poddaństwo chłopów; poczucie jedności nar., gł. na podstawie wspólnoty języka, kultury, historii, przygotowało zjednoczenie Włoch 1861 i Niemiec 1871.
W stuleciu 1815–1914 stopniowo większość kontynentu eur. objęła rewolucja przem., pobudzana przez wynalazki i nowe konstrukcje techn. (kolej, żegluga parowa, telegraf, elektryczność, silniki spalinowe, telefon); towarzyszył jej szybki przyrost demograf.: z ok. 190 do ok. 400 mln (1800–1900), urbanizacja zachodniej i częściowo środkowej Europy oraz skokowy wzrost liczby wielkich miast (1800–1910: z 20 do 180 ponad 100-tysięcznych); rosła liczebność klasy robotniczej; umożliwiająca ekspansję przem. akumulacja kapitału występowała jednocześnie z bezwzględną ekon. eksploatacją siły roboczej, nie posiadającej również praw polit.; zabiegi ugrupowań liberalnych o reformy wyborcze, walka robotników organizujących się w związki zaw. i partie polit. (z których nurt radykalny, marksist. nawoływał do rewolucji społ.) oraz dążenia rządzących do wzmocnienia spoistości państwa prowadziły do przyznawania w zachodniej i środkowej Europie powszechnego prawa wyborczego, wprowadzania ustawodawstwa społ. (limity czasu pracy, ubezpieczenia), organizowania powszechnej oświaty; kształtował się model społeczeństwa obywatelskiego. W XIX w. dopełniła się wewn. integracja narodów zachodniej Europy; postępowały — w zasadzie im dalej na wschód i południowy wschód, tym później, aż włącznie do 1. ćwierci XX w. — procesy integracyjne wśród narodów pozbawionych własnych państw, a nawet wśród tych, które nigdy wcześniej nie powołały struktur państw., a własną inteligencję wyłoniły dopiero w XIX lub na przeł. XIX i XX w.
Wiek XIX był też okresem nasilającej się ekspansji kolonialnej mocarstw eur.; po zdobyciu 1776–1825 niepodległości przez najbardziej zeuropeizowane kolonie w Ameryce Północnej i Południowej (z wyjątkiem Kanady i wysp Karaibów) mocarstwa eur. — W. Brytania, Francja, Rosja, później także Niemcy, Włochy — wykorzystując swą technol. przewagę, dokonały podziału Afryki, Azji, Oceanii. Ostatnie 10-lecia XIX w. charakteryzowała całkowita przewaga mocarstw eur. w świecie, choć równocześnie rosła gosp. potęga Stanów Zjedn., a bardzo szybkiej modernizacji dokonywała Japonia; na przeł. XIX i XX w. oba te państwa weszły na arenę polityki świat.; rywalizacja o kolonie — źródła surowców i rynki zbytu dla przemysłu metropolii — zaostrzyła stosunki między mocarstwami, zakłócane już konfliktami o polit. ukształtowanie Bałkanów, skąd stopniowo wypierano imperium tur.; eur. równowagę systemu wiedeńskiego naruszyło powstanie 1871 zjednoczonego przez Prusy państwa niem., podporządkowującego sobie słabnące Austro-Węgry (przekształcone 1867 cesarstwo austr.) i zdobywającego pozycję najpotężniejszego mocarstwa przem. w Europie; do grupy mocarstw eur. dołączyły Włochy.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia