byt

byt,

jedno z najważniejszych i najbardziej ogólnych pojęć filozoficznych, oznaczające: 1) wszystko, co istnieje, tzn. zbiór wszystkich rzeczy w ogóle; 2) każdą poszczególną rzecz, o ile stanowi ona pewien odrębny od innych rzeczy zespół treści; 3) sam „moment istnienia”, tzn. to, że każda rzecz lub ich zbiór różnią się od nicości.

Dookreślenie i uszczegółowienie treści pojęcia bytu dokonuje się przez kategorie (np. ilość, jakość, miejsce, czas) i transcendentalia (np. jedność, jakość, prawdziwość, dobroć) oraz przez rozróżnienie rodzajów bytów: byt substancjalny (sam w sobie) — byt przypadłościowy (cechy, stosunki, stany); byt rzeczywisty — byt pomyślany; byt realny — byt idealny; byt absolutny — byt pochodny (zależny), byt aktualny (urzeczywistniony) — byt potencjalny (możnościowy). Dla przedstawicieli jońskiej filozofii przyrody bytami były rozmaite tworzywa materialne leżące u podstaw wszelkich zjawisk (np. woda, powietrze); Parmenides z Elei i eleaci za byty uważali to, co niezmienne, tożsame z samym sobą; Heraklit z Efezu przeciwnie — to, co zmienne, ruchome, przenikane sprzecznościami; Demokryt z Abdery uważał, że byt jest nieciągły, złożony z atomów poruszających się w próżni. Dla Platona bytem była jakakolwiek całość uczestnicząca w świecie idei, natomiast dla Arystotelesa — to, co jest określoną treścią, czyli substancja określana przez akt. Wedle Plotyna i neoplatoników byt to jedna z pierwszych hipostaz wyemanowanych przez Jednię; św. Augustyn uważał za byt to, co trwa wiecznie, niezmiennie, natomiast św. Tomasz z Akwinu — to co realnie istnieje. W koncepcji Kartezjusza bytami są: rzecz rozciągła (cielesna) i rzecz myśląca, stanowiące nieskończone kontinua, u G.W. Leibniza zaś byt jest to zestaw niepodzielnych części (monad). W filozofii G.W.F. Hegla byt ma charakter logiczny (równa się pojęciu), a zarazem dynamiczny — jest dialektycznym procesem realizowania się samowiedzy. W marksizmie pojawiło się pojęcie bytu społecznego, obejmującego siły wytwórcze, sposoby i stosunki produkcji. Według E. Husserla byt ma charakter intencjonalny, jest korelatem aktów świadomości (określanym na mocy jej intencji). M. Heidegger na pierwszy plan wysuwa (powracając do pierwotnego, etymologicznego sensu greckiego pojęcia) pojęcie bycia rozumiane jako uobecnianie się, ujawnianie się tego, co jest ludzkim Dasein, jako wspólnota bycia i myśli.