metafizyka
 
Encyklopedia PWN
metafizyka,
filoz. nauka filozoficzna, której przedmiotem są pryncypia (pierwsze zasady strukturalne) bytu;
autorem nazwy metafizyka jest Andronikos z Rodos, który porządkując w I w. pisma Arystotelesa, umieścił zbiór jego ksiąg poświęconych „nauce o pierwszych zasadach bytu” po księgach z fizyki i nazwał je metafizyką [greckie tá metá tá physiká ‘to, co jest po fizyce’]; w tym klasycznym rozumieniu metafizyka, utożsamiając się z arystotelesowską filozofią pierwszą, mającą za przedmiot „byt jako byt”, operuje odróżnieniem aktupotencji (możności), a z perspektywy tego odróżnienia podejmuje analizę bytu jako jednostkowej substancji w aspekcie jej 4 przyczyn (wewnętrznych: formymaterii, zewnętrznych: sprawczej i celowej).
Problematyka metafizyki dominowała w filozofii średniowiecznej w ramach jej nurtów, rozwijających się pod wpływem arystotelizmu (zwłaszcza w obrębie chrześcijańskiej scholastykiarabskiej filozofii średniowiecznej); święty Tomasz z Akwinu podkreślał pierwszeństwo metafizyki wśród wszystkich nauk opartych na poznaniu naturalnym, wskazując na teoretyczny charakter jej rozważań (na co wskazuje uzyskiwana w metafizyce intelektualna znajomość pierwszych przyczyn), najszerszy zakres przedmiotu (w którym mieści się każdy byt) oraz ujęcie poznawcze tego, co zupełnie niematerialne (np. Boga).
W okresie nowożytnym nazwy metafizyka używano nieraz zamiennie ze słowem ontologia (Ch. Wolff); zaczęto również określać metafizykę jako naukę o tym, co, będąc niematerialne, nie podlega zmysłom (R. Descartes, N. Malebranche, G.W. Leibniz), a następnie jako zespół rozważań o tym, co, będąc poza doświadczeniem, należy jedynie do wiedzy apriorycznej czystego rozumu (I. Kant). W okresie oświecenia ukształtował się zwyczaj używania słowa metafizyka jako określenia pejoratywnego, co znalazło potem wyraz w utożsamianiu metafizyki z bezkrytycznym dogmatyzmem przeciwstawiającym się dialektyce (G.W.F. Hegel), ze spekulacjami nad tym, co niepoznawalne (A. Comte i przedstawiciele pozytywizmu), oraz ze zbiorem wypowiedzi empirycznie niesprawdzalnych (neopozytywizm). Odrodzenie metafizyki, pojmowanej w sensie klasycznym, dokonuje się od końca XIX w. w ramach współczesnego tomizmu. Kwestie metafizyki są także podejmowane przez współczesną ontologię.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia