scholastyka
 
Encyklopedia PWN
scholastyka
[łac. schola ‘szkoła’, scholasticus ‘uczony’, ‘nauczyciel’, ‘student’, ‘uczeń’],
filoz. okres w rozwoju filozofii średniowiecznej (IX–XV w.), obejmujący różnorodne kierunki filozoficzne, których cechą wspólną było podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem naturalnym oraz przyjęcie określonej metody badań i wykładu (tzw. metody scholastycznej).
Scholastyka powstała jako wyraz przekonania autorów chrześcijańskich (głoszonego już przez Boecjusza) o konieczności pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy (zgodnie z formułą świętego Anzelma z Canterbury: fides quaerens intellectum ‘wiara szukająca rozumienia’); przyjęta w scholastyce metoda naukowa (zastosowana w pełni przez P. Abelarda) polegała na konfrontowaniu danych objawienia (Pismo Święte i Tradycja) oraz komentujących je autorytetów patrystycznych (głównie świętego Augustyna) z rozumowaniem logicznym lub metafizycznym oraz akceptowanymi autorytetami starożytności pogańskiej (np. Arystotelesa); w ramach scholastyki posługiwano się oryginalnymi metodami nauczania (np. lectio, dysputa, determinacio) i specyficznymi formami opracowania pisemnego (traktaty, komentarze, sentencje, quodlibety, summy); rozwój scholastyki wyrażał się m.in. w powstawaniu uniwersytetów jako ośrodków naukowych nowego typu, zastępujących stopniowo szkoły klasztorne i katedralne. Zestaw problemów badanych w XII w. przez przedstawicieli wczesnej scholastyki (m.in. święty Anzelm z Canterbury, szkoła chartryjska, Abelard, Alain z Lille) pozostawał pod wpływem augustynizmu i był ograniczony do wąsko ujętego zagadnienia Boga i duszy, z drobnymi odstępstwami na rzecz niektórych problemów platonizmuneoplatonizmu; w XIII w., w okresie szczytowego rozwoju scholastyki, święty Tomasz z Akwinu wprowadził do niej problem bytu, opracowany z zastosowaniem metafizyki, oraz rozróżnił konsekwentnie twierdzenia filozoficzne i teologiczne w aspekcie przedmiotu i metody. W kręgu scholastyki mieściły się najbardziej wpływowe nurty filozoficzne XIII–XIV w. (tomizm, szkotyzm, albertyzm); antymetafizyczne nastawienie przedstawicieli augustynizmu, zanegowanie zgodności rozumu i wiary przez przedstawicieli awerroizmu łacińskiego oraz sceptycyzm nominalistów doprowadziły w XIV w. do kryzysu scholastyki wyrażającego się w przewadze elementów formalno-logicznych nad treściowo-metafizycznymi; od XV w. pod wpływem nowych prądów renesansowych i reformacyjnych utrwaliła się negatywna opinia o scholastyce jako przejawie werbalizmu, formalizmu i dogmatyzmu (opinia ta została następnie spopularyzowana przez nurty oświeceniowe i pozytywistyczne); z drugiej strony scholastyka w XVI–XVII w. — zarówno w nurcie jezuickim F. Suareza, jak i w tzw. scholastyce protestanckiej — przyjęła postać analizy czystych pojęć, która zastępowała zakwestionowaną filozoficznie analizę rzeczywistości. Na przełomie XIX i XX w. w środowiskach katolickich ujawniło się zainteresowanie właściwą scholastyką, wyrażające się początkowo w swoistej syntezie jej różnych prądów (tzw. neoscholastyka), a następnie w zajęciu się tomizmem, traktowanym jako najdojrzalsza postać scholastyki (tzw. neotomizm); w XX w. w wyniku szczegółowych badań nad filozofią średniowieczną (podjętych m.in. przez M. Grabmanna, P. Mandonneta, M. de Wulfa, E. Gilsona, M.D. Chenu) upowszechniony pejoratywny sąd o scholastyce uległ rewizji.
Bibliografia
E. GILSON Duch filozofii średniowiecznej, Warszawa 1959;
J. LE GOFF Inteligencja w wiekach średnich, Warszawa 1966;
J. PIEPER Scholastyka, Warszawa 1966.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia