doznawanie

doznawanie,

filoz. bierne odbieranie przez człowieka bodźców zewnętrznych;

w starożytnej tradycji filozoficznej i u jej późniejszych kontynuatorów wszelkie podleganie oddziaływaniom zewnętrznym, a także ich odbieranie i przyjmowanie, np. w celach poznawczych. Arystoteles umieszcza je w katalogu 10 kategorii, jako jedną z 9 przypadłości. Doznawanie charakteryzuje się przez wskazanie na jego przyczynę sprawczą lub celową oraz kres (relacja). Odróżnia się doznawanie od działania, które polega na aktywności bytu jako podmiotu działań. Podstawą tego odróżnienia jest Arystotelesowska teoria aktu i możności oraz wiążących się z nimi zachowań czynnych i biernych. Dla św. Tomasza z Akwinu i całej tradycji scholastycznej (scholastyka), do dziedziny doznawania, oprócz przyjmowania treści poznawczych, należą uczucia, jako reakcja pożądawczych władz zmysłowych (zmysłowa władza) na wyobrażenie dobra lub zła fizycznego, które zawsze rodzi się pod wpływem jakiegoś zewnętrznego bodźca. W teorii poznania i psychologii doznawaniem nazywa się odbieranie bodźców z zewnątrz, jako podstawy informacji przekazywanych przez poznawany przedmiot poznającemu podmiotowi. Często termin „doznawanie” jest tu synonimem terminu „przeżycie”. W fenomenologii R. Ingardena odróżnia się jednak doznawanie (Erlebnis), rozumiane jako doznawanie pewnych treści w stanie świadomości od przeżycia (Durchlebnis) — świadomości aktu lub stanu podmiotu.