akt

akt

[łac. actus ‘dokonanie’, ‘czynność’, ‘urzeczywistnienie’],

filoz. w metafizyce arystotelesowsko-tomistycznej integralny element struktury bytu, różny od możności;

akt jest urzeczywistnieniem możności bytu; jest pojęciem pierwotnym i prostym; odróżnienie aktu od możności posłużyło Arystotelesowi do wyjaśnienia ruchu, stawania się, rozumianych jako przejście z możności do aktu; w porządku przyczyn możność jest związana z materią, a akt z formą, dlatego akt jest pełnym urzeczywistnieniem formy (np. statua urzeczywistnia tę formę, która była potencjalnie zawarta w bloku marmuru); możność i akt, podobnie jak materia i forma są terminami relatywnymi (np. kwiat jest możnością owocu i jednocześnie aktem nasienia); jedynie Bóg, nie mając w sobie materii, jest czystym aktem (actus purus), czyli aktem nie zawierającym już żadnej potencji. W koncepcji F. Brentana (1874) i jego kontynuatorów pojęcie oznaczające czynność psychiczną podmiotu; specyfiką zjawiska psychicznego jest odniesienie do pewnej treści, skierowanie na pewien przedmiot (intencjonalność); w związku z tym w całości przeżycia Brentano wyodrębnił 2 człony: czynnościowy, który nazwał aktem intencjonalnym, i treściowy, który nazwał przedmiotem immanentnym; to specyficzne zawieranie się przedmiotu w przeżyciu nazwał stosunkiem intencjonalnym; zagadnieniami tymi zajmowali się m.in. uczniowie Brentana: K. Twardowski, E. Husserl, A. Meinong, C. Stumpf, A. Marty i innych.