Uniwersytet Paryski

Uniwersytet Paryski, Université de Paris , La Sorbonne , Sorbona,

najstarszy (po Uniwersytecie Bolońskim) i największy uniwersytet średniow. Europy, ukształtowany w XII w. w Paryżu.

Od XI w. działały w Paryżu sławne szkoły: katedralne Notre Dame i klasztorne Św. Wiktora (wiktoryni) oraz Św. Genowefy, skupiające uczonych, których zainteresowania już od XII w. wykraczały poza ramy programu szkolnego sztuk wyzwolonych, obejmując również filozofię i teologię. Najgłośniejszym mistrzem paryskim pocz. XII w. był Piotr Abelard, którego dysputy z Wilhelmem z Champeaux przyciągały słuchaczy z całej Europy. Przy klasztorze Św. Genowefy (na wzgórzu za dzisiejszym Panteonem) powstała dzielnica szkolna, którą zamieszkiwali klerkowie, mistrzowie i scholarzy, mówiący tylko po łacinie (z tamtego okresu pozostała w Paryżu nazwa Dzielnicy Łac. — Quartier Latin). Dzielnicę szkolną i szkoły paryskie podporządkowano biskupowi Paryża, który 1136 nadał im pierwsze statuty i wyznaczył do nadzoru nad nimi specjalnego urzędnika, zw. scholastykiem, a później kanclerzem. W 2. poł. XII w. ukształtowała się w Paryżu jedna korporacja uniwersytecka (universitas magistrorum et scholarum Parisis studentium), rządząca się własnymi statutami; 1170 walczyła ona z władzami miasta i biskupem o prawo do swobodnego nauczania i słuchania wykładów oraz nazwała się studium generale. Koniec XII w. uważa się za okres kształtowania właściwego Uniwersytetu Paryskiego; 1174–94 papież Celestyn III przyznał mu pierwsze przywileje autonomiczności, które potwierdzili i rozszerzyli Innocenty III i Grzegorz IX, podporządkowując go bezpośrednio Kurii Rzymskiej; 1200 otrzymał przywileje król. od Filipa II Augusta, zwalniające od sądownictwa król.; 1215 legat papieski Robert de Courçon nadał Uniwersytetowi Paryskiemu statut samorządnej korporacji uniw. (która stała się później wzorem dla Uniwersytetu w Oksfordzie i Uniwersytetu w Cambridge); 1229–31, po strajku magistrów i scholarów, Uniwersytet Paryski uzyskał ostatecznie pełną autonomię; 1231 król Ludwik IX Święty i Blanka Kastylijska uznali niezawisłość uniw. i rozszerzyli jego przywileje, a papież Grzegorz IX bullą Parens scientiarum przyznał mu status gł. uczelni świata chrześc.; 1257 Robert de Sorbon zał. w pobliżu Wzgórza Św. Genowefy kolegium z wydziałem teologii (z czasem także innymi wydziałami), które od końca XIII w. zyskało nazwę Sorbony, stając się najsłynniejszą uczelnią średniow. Europy (zwłaszcza w zakresie filozofii i teologii) i wzorem dla większości uniw. powstających pod koniec XV w. Uniwersytet Paryski był związkiem mistrzów (profesorów) i korporacją duchownych (księży, kleryków), podlegającą władzom kośc.; miał 4 fakultety: sztuk wyzwolonych, medycyny, prawa (kanonicznego) i teologii; ustrój uczelni był oparty na samorządzie profesorów, którzy ze swego grona wybierali rektora uczelni i dziekanów 4 fakultetów; wydział sztuk wyzwolonych przygotowywał do podjęcia studiów na pozostałych wydziałach: medycyny i prawa oraz najwyższym — teologii. Profesorowie i studenci byli podzieleni na nacje: fr., wł., ang. i krajów północnych (do których należeli m.in. Niemcy i Polacy). Uniwersytet Paryski wprowadzał tzw. kolegialny model uniw. (przejęty przez uniw. anglosaskie: profesorowie i studenci mieszkali we wspólnych, względnie niezależnych bursach, zw. kolegiami, w których także prowadzono wykłady i uczono się; największym kolegium Uniwersytetu Paryskiego, przeznaczonym dla wydziału teol., była Sorbona); uposażenie profesorów opierało się na beneficjach kośc., a majątek uniw. pochodził z fundacji i darowizn. Uniwersytet Paryski koncentrował się na filozofii i teologii, od 1231 zwierzchnictwo nad nim sprawował papież; od 2. poł. XIII w. pełnił funkcję nacz. instancji chrześcijaństwa w kwestiach filoz. i teol., od której werdyktów można było się odwołać tylko do papieża. W XIII i na pocz. XIV w., w dobie rozkwitu scholastyki, Uniwersytet Paryski doszedł do szczytu potęgi i wpływów; wykładali tu m.in. Albert Wielki, św. Bonawentura, św. Tomasz z Akwinu, Siger z Brabancji, a później J. Duns Szkot, Jan z Mirecourt, Mikołaj z Autrecourt, J. Bouridan, Mikołaj z Oresme. Powstały nowe kolegia: Harcourt (1280) i Nawarskie (1304), które szybko zyskały rozgłos. W XIV w. nastąpiła stopniowa arystokratyzacja profesury Uniwersytetu Paryskiego i skostnienie paryskiej scholastyki. W 1401 Uniwersytet Paryski przeprowadził proces inkwizycyjny przeciwko Joannie d’Arc i skazał ją na śmierć; po jej rehabilitacji przez papieża (1457) zaczął tracić przywileje i popadać w zależność od króla fr.; 1499 został przekształcony w uniw. król.; 1530 jako przeciwwagę Uniwersytetu Paryskiego Franciszek I de Valois powołał Collège de France. Uniwersytet Paryski, nie odegrał znaczącej roli w rozwoju nauki w XVII i XVIII w. (wyjątek stanowiła matematyka — studiowali tu: R. Descartes, M. Mersenne, J. d’Alembert); wydział teol. (Sorbona) wsławił się cenzurą teol. pism kartezjanistów, jansenistów oraz Wielkiej encyklopedii francuskiej, co podważyło autorytet Uniwersytetu Paryskiego w 2. poł. XVIII w. Na Uniwersytecie Paryskim działali m.in.: C. Bernard, L. Pasteur, H. Poincaré, A.H. Becquerel, P. Curie, M. Skłodowska-Curie, P. Langevin, L.V. de Broglie, F. Joliot-Curie, I. Curie. Struktura organizacyjna uległa zmianom 1939, kiedy powstało Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS), jednak proces przeobrażeń przerwała wojna.

Po II wojnie świat. wystąpiła konieczność reorganizacji uniw. i reformy studiów, zmian domagali się m.in. studenci, organizując liczne wystąpienia, których kulminacją były rozruchy studenckie w maju 1968. W 1968–84 dokonano reform, w wyniku których wprowadzono wielostopniowy tok studiów; utworzono 13 mniejszych, samodzielnych uczelni (Université de Paris I–XIII) z własną kadrą nauczającą i wyposażeniem; podstawowymi jednostkami organizacyjnymi są Unités d’enseignement et de recherche (UER), łączące funkcje dydaktyczne z badaniami naukowymi. Łącznie uniwersytety paryskie zatrudniają ok. 14 tys. nauczycieli akademickich i kształcą ok. 350 tys. studentów (2003).