Uniwersytet Boloński

Uniwersytet Boloński, Università di Bologna,

najstarszy w Europie uniwersytet, zał. 1088.

Wywodzi się z działających w Bolonii od czasów Teodozjusza I Wielkiego (IV w.) szkół prawa rzymskiego; odnalezienie w poł. XI w. tekstu Kodeksu i Pandenktów Justyniana I Wielkiego dało początek rozwojowi bolońskiej szkoły prawniczej, za której twórcę uważa się Irneriusa; w XI–XII w. z usług bolońskiej szkoły prawa rzymskiego korzystali cesarze rzymsko-niem. w walce z papiestwem; w XII w. boloński mnich Gracjan zebrał przepisy prawa kośc. i oprac. kodeks nazwany Decretum Gratiani, który zapoczątkował w Bolonii wykłady prawa kanonicznego jako samodzielnej, odrębnej od prawa rzymskiego (świeckiego) dyscypliny nauk.; od końca XI w. wokół bolońskich profesorów prawa rzymskiego i kanonicznego skupiali się studenci z całej Europy, płacąc im za naukę. Początkowo istniały w Bolonii 2 uniw. prawnicze; w jednym kształcili się studenci pochodzący z Italii (uniw. cismontański), w drugim — przybysze z krajów pozaalpejskich (uniw. ultramontański); każdy z nich miał swoich profesorów i rektora; w XIV w. do uniw. prawniczych dołączył uniw. sztuk wyzwolonych, z wydziałami medycyny i od 1360 teologii. W przeciwieństwie do Uniwersytetu Paryskiego uczelnia bolońska była korporacją studentów, a nie magistrów (profesorów). W 1158 ces. Fryderyk I Barbarossa wydał konstytucję Habita, w której na prośbę scholarów i mistrzów bolońskich zapewnił im: prawo swobodnego przybycia do miasta, bezpiecznego w nim pobytu, wolność nauczania prawa rzymskiego i kanonicznego oraz wyłączył studentów spod sądownictwa miejskiego; korporację studentów tworzyły tzw. nacje (związki studentów z jednego kraju lub grupy krajów); 1265 działało w Bolonii 30 nacji studenckich, do XVI w. liczba ich wzrosła do 50; w uniw. ultramontańskim wśród 15 nacji była silna nacja pol., 1275–1500 licząca kilkaset osób (12 Polaków było rektorami); profesorem w Bolonii był m.in. późniejszy arcybp Jarosław Bogoria ze Skotnik, a 1495–99 studiował tam M. Kopernik; każda nacja wybierała swego konsyliarza (osobę prowadzącą sprawy organizacyjno-adm. danej nacji); studenci wybierali spośród siebie rektora, który sprawował rządy nad uczelnią, organizował tok studiów, dobierał kadrę profesorską. Profesorowie, uzależnieni od władz miasta uposażeniem (niezależnym od opłat studenckich), mieli luźny związek z korporacjami studentów; zajmowali się nauczaniem, przeprowadzali egzaminy, nadawali stopnie nauk. (magister, doktor) oraz prawo nauczania (licentia docenti). Typ uniw. ukształtowany w Bolonii został przeniesiony przez migrujących scholarów i mistrzów do in. miast wł., przede wszystkim do Padwy (1222), Sieny (1246), Perugii (1308) i Ferrary (1391). W XVII w. uniw. w Bolonii podupadł, w XVIII w. został zreorganizowany, przekształcony w uczelnię nowoż. (nacisk na nauki mat.-przyr., nowoż. nauki prawnicze, obowiązek pracy nauk.-badawczej dla profesorów i zapewnienie im stałych państw. poborów); w 2. poł. XIX w., wzorem niem., nadano mu status uniw. typu liberalnego; w okresie międzywoj. uległ faszyzacji; po II wojnie świat. był dwukrotnie zreorganizowany na wzór amer. (wydziały podzielono na departamenty, wprowadzono wielostopniowy tok studiów, studia podyplomowe i doktoranckie, rozbudowano pracownie, laboratoria i instytuty); składa się z 17 wydziałów; zatrudnia 2788 nauczycieli akademickich, kształci 101 tys. studentów (2003).