piękno
 
Encyklopedia PWN
piękno:
1) W metafizyce, jedna z transcendentalnych właściwości bytu, wyrażająca scalenie wewnętrznych tworzyw bytu (jego całość i doskonałość), ich proporcję oraz przejrzystość strukturalną; takie rozumienie piękna jest podstawą zróżnicowanych koncepcji piękna w tomizmie (J. Maritain, M.A. Krąpiec, M. Gogacz).
2) Jedna z podstawowych kategorii estetyki, pojmowana na ogół jako pozytywna (niekiedy naczelna) wartość estetyczna lub czasem jako pewien ideał estetyczny, historycznie ukształtowany i społecznie utrwalony, przyjęty w danej epoce jako obowiązujący kanon twórczości artystycznej. Pojęcie piękna w historii estetyki wykazywało ogromną zmienność, wieloznaczność; typowe i często spotykane są określenia piękna jako obiektywnej właściwości przedmiotów (zwłaszcza ich układu), takiej jak np.: harmonia, symetria, proporcja, miara czy ład, swoista przyjemność wzrokowa lub słuchowa, stosowność (właściwość, odpowiedniość) lub użyteczność. W czasach starożytnych i w średniowieczu pojęcie piękna odnoszono głównie do natury, także do czynów ludzkich (teza o zbieżności piękna i dobra, gr. kalokagatia); od G.W.F. Hegla wystąpiła tendencja, by odnosić je wyłącznie do sztuki, przy czym piękno artystyczne ujmowano zwykle bądź jako idealizację natury lub jej iluzjonistyczne przedstawienie, bądź też jako prawdę charakterów czy typów; w późniejszym okresie (XIX w.) piękno pojmowano często jako kategorię odnoszącą się do formy układów percypowanych zmysłowo i pozbawionych dysonansu; w XIX w. wyodrębniono również brzydotę jako osobną kategorię estetyczną, realizującą pewne wartości artystyczne, np. ekspresję, prawdę artystyczną, niebanalność (dawniej brzydotę określano jako brak wszelkich wartości, przeciwieństwo piękna). Współcześnie toczą się spory wokół materialnych treści piękna oraz związanych z nim zagadnień aksjologicznych; z tego względu w dzisiejszej estetyce zamiast o pięknie mówi się raczej o wartości estetycznej lub artystycznej.
Bibliografia
S. Ossowski U podstaw estetyki, Warszawa 1966;
W. Tatarkiewicz Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycia estetyczne, Warszawa 1988;
tegoż Historia estetyki, t. 1–3, Warszawa 1988–92;
P. Jaroszyński Estetyka czy filozofia piękna, Lublin 1990;
J. Kurowicki Piękno jako wyraz dystansu: wykład estetyki z perspektywy filozofii kultury, Warszawa 2000;
W. Stróżewski Wokół piękna: szkice z estetyki, Kraków 2002.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia