Pojęcie „filozofia krytyczna” oznacza filozofię odnoszącą się nie do możliwości istnienia przedmiotu doświadczenia i poznania, lecz do możliwości samego procesu doświadczenia i poznania, dzięki któremu przedmiot jest nam dany (taki sposób filozofowania określa się też mianem „idealizmu transcendentalnego”). Pierwsza część
Krytyki czystego rozumu nosi tytuł
Estetyka transcendentalna. Jest w niej rozważane pytanie o to, jak jest możliwy czas i przestrzeń jako czyste formy naoczności, dzięki którym doświadczamy przedmiotów empirycznych, zw. fenomenami (
fenomen). Pytanie o istnienie rzeczy poza polem doświadczenia (nieosiągalnej dla form naoczności) uznaje Kant za pytanie o tzw.
rzecz samą w sobie (noumen), przyjmując, że jest ono nierozwiązywalne. Część druga dzieła,
Logika transcendentalna, zawiera rozważania na temat, jak jest możliwe czyste poznanie rozumowe. Jej pierwszy dział to
Analityka transcendentalna, w ramach której filozof odpowiada na pytanie, jak są możliwe logiczne sądy odnoszące się do rzeczywistości doświadczalnej empirycznie (tzw. sądy immanentnego użycia rozumu). Zgodnie z krytyczną teorią poznania sądy te są zawsze formułowane wg schematu ujętego w tablicy kategorii obejmującej 4 grupy: ilości, jakości, stosunku i modalności. Drugi dział
Logiki to
Dialektyka transcendentalna, gdzie krytykuje się powszechne w metafizyce przedkantowskiej próby tzw. transcendentnego użycia rozumu, czyli takiego, w ramach którego na drodze czysto rozumowej próbuje się poznać rzeczy, co do których nie wiadomo, w jakich warunkach mogłoby być możliwe ich doświadczenie. Kant dokonuje tu krytyki: psychologii racjonalnej (rozumowej nauki o właściwościach substancjalnej duszy), kosmologii racjonalnej (rozumowej nauki o całości wszechświata) i teologii racjonalnej (nauki próbującej dostarczyć rozumowych dowodów na istnienie Boga). Pojęciom duszy, świata i Boga zostaje odebrana ranga kategorii logicznej funkcjonujących w obrębie wiedzy konstytutywnej. Zostają one uznane za tzw. pojęcia absolutne lub idee regulatywne, bardzo ważne z punktu widzenia całości systemu naszej wiedzy filozoficznej i naukowej, ale nie dające się ani zdefiniować (tzn. podać warunki, które musi spełniać odpowiadający im przedmiot, by być sobą), ani użyć w poznaniu rzeczowym (konstytutywnym).