estetyka

estetyka

[gr. aisthētikḗ (epistḗmē) od aísthēsis ‘wrażenie zmysłowe (nauka o wrażeniach)’],

pojmowana jako dyscyplina filozoficzna jest wiedzą o przedmiotach pięknych i przeżyciach z nimi związanych, potraktowana zaś jako oddzielna nauka — jest ogólną teorią sztuki.

W wąskim znaczeniu (według podziału M. Dessoira) — dyscyplina filozoficzna, pojmowana bądź jako nauka o pięknie oraz o przeżyciach z nim związanych (filozofia starożytna, zwłaszcza Platon; tak rozumiany termin estetyki wprowadził A. Baumgarten w pracy Aesthetica 1750–58), bądź też jako teoria sztuki, tj. nauka o wytworach artystycznej działalności człowieka, stanowiąca odrębną dyscyplinę nauki (głównie filozofia odrodzenia).

W szerokim znaczeniu, przyjmowanym na ogół współcześnie, estetyka jest pojmowana niejednolicie: bądź jako ogólna teoria sztuki (obejmująca zarówno teorię sztuki tzw. czystej, jak i sztuki użytkowej), bądź jako teoria piękna dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych; zakres badań tak pojmowanej estetyki obejmuje wiele różnorodnych zagadnień; jako przedmioty badań estetyki, określające zarazem jej zadania jako nauki, wymienia się zwłaszcza: treść i formę; dzieł artystycznych, genezę i funkcje zjawisk estetycznych (B. Croce, J.G. Herder, H. Taine, G.B. Vico, F. Mehring, G. Lukács), doznania estetyczne i przeżycia artystyczne towarzyszące procesom twórczości i percypowania dzieł sztuki (J. Volkelt, A. Shaftesbury, E. Burke), przyczyny i prawa ogólne (ustalane w samej estetyce, ale także biologiczne, psychologiczne, socjologiczne itp.) rządzące zjawiskami artystycznymi, a zwłaszcza kształtowaniem się ocen dotyczących tego, co piękne (lub brzydkie), wreszcie wartości estetyczne, ogólne kryteria i kanony piękna (w aspekcie historyczno-opisowym — G.E. Lessing, W.G. Bielinski lub normatywnym).

W Polsce rozwój estetyki jako odrębnej dyscypliny filozoficznej datuje się od połowy XIX w.; myśl estetyczna K. Libelta, J. Kremera i E. Dembowskiego (recepcja estetyki Hegla), koncepcje M. Massoniusa (pozytywizm), M. Sobeskiego (estetyczny psychologizm) i in. — dały początek coraz nowocześniejszym rozwiązaniom zagadnień estetyki; główne jej osiągnięcia przypadają na okres międzywojenny i powojenny, zwłaszcza dzięki badaniom i pracom estetycznym R. Ingardena (estetyka fenomenologiczna), S. Ossowskiego (ujęcie socjologiczno-psychologiczne), H. Elzenberga i S. Szumana (koncepcje psychologistyczne), W. Tatarkiewicza (semantyka estetyczna i typologia). Pierwsza katedra estetyki w Polsce powstała 1957 na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego; od 1960 wydawano rocznik „Estetyka” (od 1964 do końca lat 80. pod nazwą „Studia Estetyczne”).