oświecenie. Sztuka

oświecenie. Sztuka.

Ówczesne poglądy filozoficzne, społeczne, moralne i polityczne, biegnące wieloma nurtami i nie tworzące spójnego systemu, wpływały na nią w różnoraki, czasem rozbieżny sposób. Po części wynikiem oddziaływania idei oświecenia były dokonujące się wówczas zasadnicze dla dalszego rozwoju sztuki przemiany instytucjonalne: akademizacja nauczania i profesjonalizacja twórczości artystycznej, kształtowania się nowych, głównie świeckich, form mecenatu zarówno prywatnego, jak publicznego oraz nowych sposobów odbioru sztuki (publiczne wystawy, muzea). W dziedzinie myśli o sztuce nastąpiło wydzielenie się nauki o pięknie, tzw. estetyki (M. Baumgarten), naukowej historii sztuki i archeologii (J.J. Winckelmann) oraz, ściśle związanej z rozwojem wystaw — krytyki artystycznej (D. Diderot). W teorii zarysowała się elementarna kontrowersja między pojmowaniem sztuki jako realizacji jednego ideału estetycznego (Winckelmann) a rozumieniem jej jako wyrazu indywidualności epok, narodów i jednostek (J.G. Herder). Istotny wpływ na sztukę oświecenia miały encyklopedyzm i postęp nauk historycznych, otwierający drogę historyzmowi, relatywizmowi i pluralizmowi estetycznemu. Podstawowa dla wielu nurtów filozofii oświecenia chęć dotarcia do źródeł i powrotu do nieskażonego stanu naturalnego, idąca w parze z zakwestionowaniem wartości cywilizacji (J.J. Rousseau), wyrażała się zarówno w odrzuceniu zastanych form artystycznych (głównie barokowo-rokokowych), jak w szeroko rozpowszechnianej w 2. połowie XVIII w. modzie na naturalne parki krajobrazowe, czy wreszcie w inspiracji — widzianą jako pierwotna — architekturą dorycką (C.N. Ledoux, J. Soane). Idealistyczne utopie społeczne i duch radykalnych reform znalazły odbicie w projektach idealnych miast i budowli tzw. architektów wizjonerów (Ledoux, E.L. Boullée). Za najbliższy racjonalistycznym postawom oświecenia jest uważany klasycyzm, z jego normatywną, idealistyczną estetyką, który w 2. połowie XVIII w. stał się dominującym stylem ponadnarodowym. W sztukach przedstawiających bliskie moralnym i dydaktycznym celom oświecenia były zarówno obyczajowa satyra (W. Hogarth, później F. Goya), sentymentalne moralizatorstwo (J.B. Greuze), jak odwoływanie się do antycznych przykładów heroizmu i cnót (J.L. David).

Bibliografia

H. HONOUR Neoklasycyzm, Warszawa 1972.

Ledoux Claude-Nicholas, projekt miasta Arc-et-Senans, 1775–79

Arc-et-Senans, dom dyrektora salin, wg proj. Claude'a Nicolasa Ledoux, koniec XVIII w.

Hogarth William, Wizyta u znachora, 1743–45 — Londyn, National Gallery