klasycyzm. Literatura
 
Encyklopedia PWN
klasycyzm. Literatura.
Pierwsze przejawy klasycyzmu w literaturze europejskiej są widoczne w XVI w., zanik w 1. ćwierćwieczu XIX w.; rozkwit we Francji w XVII w. Początkiem klasycyzmu był renesansowy zwrot do wzorów literatury antycznej i łączące się z nim przekonanie o ich wartości uniwersalnej; podstawowe zasady estetyki klasycyzmu sformułowali krytycy włoscy okresu renesansu (J.C. Scaliger, M.G. Vida), a jej kodyfikacja dokonała się we Francji (m.in. F. Malherbe, J. Chapelain, a zwłaszcza N. Boileau w Sztuce poetyckiej 1674). Klasycyzm opierał się na poglądach filozoficznych, głoszących istnienie w świecie niezmiennych praw ładu, przyznających rozumowi możność poznania natury i jej naśladowania w dziełach człowieka (arystotelesowska teoria mimesis); głównymi kategoriami estetycznymi były piękno i prawda, pojmowane jako wartości absolutne, dające się uzasadnić rozumowo; określały one podstawowe cele twórczości, a warunkiem ich osiągnięcia była doskonałość artystyczna (utrwalona zwłaszcza w dziełach antycznych), zgodność utworu z naturą; naśladując naturę twórca miał się kierować zasadami dobrego smaku i przyjętymi normami obyczajowymi, a jego dzieło musiało spełniać warunek stosowności (decorum); literaturze przypisywano funkcje dydaktyczno-moralizatorskie; do bardziej szczegółowych założeń estetyki klasycyzmu należały postulaty prawdopodobieństwa, harmonii, jasności, miary, jednorodności estetycznej, gatunkowej i stylistycznej; do podstawowego kanonu gatunków literackich należały głównie formy o proweniencji antycznej, zwłaszcza tragedia, epos, poemat opisowy, oda, list poetycki, satyra, bajka; ich stosowanie podlegało ściśle określonym przepisom (np. zasada trzech jedności w dramacie). Apogeum literatury klasycystycznej przypadło we Francji na epokę Ludwika XIV; nastąpił wtedy rozkwit tragedii (P. Corneille, J. Racine), komedii (Molier), bajki (J. de La Fontaine), prozy moralistycznej (B. Pascal), epistolografii i pamiętnikarstwa; w Anglii główne osiągnięcia klasycyzmu przypadają na koniec XVII w. i 1. połowę XVIII w. (J. Dryden, A. Pope, S. Johnson), w Niemczech tendencje klasycyzmu znalazły wyraz m.in. w twórczości J.Ch. Gottscheda, Ch. Gellerta, J.J. Winckelmanna, G.E. Lessinga oraz, w pewnym zakresie, F. Schillera i J.W. Goethego, w Rosji — M. Łomonosowa, W. Triediakowskiego, G. Dierżawina. W literaturze polskiej klasycyzm był dominującym kierunkiem w epoce oświecenia (klasycyzm stanisławowski, klasycyzm postanisławowski). Do tradycji klasycyzmu nawiązują w XX w. orientacje poetyckie określane mianem klasycyzmu nowoczesnego lub neoklasycyzmu (T.S. Eliot, P. Valéry, w Polsce — Z. Herbert, Cz. Miłosz, J.M. Rymkiewicz, z krytyków literackich — J. Stempowski, R. Przybylski).
Bibliografia
S. PIETRASZKO Doktryna literacka polskiego klasycyzmu, Wrocław 1966;
R. PRZYBYLSKI Klasycyzm, czyli Prawdziwy koniec Królestwa Polskiego, Warszawa 1983;
H. PEYRE Co to jest klasycyzm?, Warszawa 1985.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Canova Antonio, Trzy Gracje, 1816 — Ermitaż, Petersburgfot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Grandville, Konik polny i Mrówka, ilustracja do Bajek J. de La Fontaine’a fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia