klasycyzm. Sztuka
 
Encyklopedia PWN
klasycyzm. Sztuka.
Nurt klasycyzujący wystąpił w sztuce niektórych krajów (głównie Anglia i Francja) już w XVII w.; w połowie XVIII w. zaczął się kształtować nowy klasycyzm (neoklasycyzm) pod wpływem przemian w życiu polityczno-społecznym, gospodarczym, umysłowym (zwłaszcza francuski racjonalizm) i wskutek wzmożonego zainteresowania starożytną sztuką rzymską (wykopaliska w Herkulanum i Pompejach) i grecką; dużą rolę odegrało oddziaływanie sztuki dojrzałego renesansu (A. Palladio) oraz rozwój teorii i historii sztuki. Głównym ośrodkiem zainteresowania artystów były Włochy, ale najważniejszym centrum sztuki stała się Francja (a zwłaszcza Paryż), skąd klasycyzm stopniowo rozprzestrzenił się na wszystkie kraje europejskie i Amerykę Północną; w 2. połowie XVIII w. — okres wczesnego klasycyzmu (we Francji styl Ludwika XVI, w Anglii styl georgiański i styl Adamów, w Polsce styl Stanisława Augusta); w 1. połowie XIX w. wyróżnia się też styl empire. Sztuka klasycyzmu jest wykładnikiem ideologii oświecenia (poszukiwanie prawidłowości, równowagi, spokoju); główni teoretycy J.J. Winckelmann i A.R. Mengs. W architekturze wpływ budowli greckich, rzymskich i renesansowych; centralne plany budowli, portyki, frontony, łuki triumfalne, stosowanie klasycznych porządków architektonicznych i detali; nowe typy budowli (szkoły, teatry, kamienice, domy bankowe i handlowe) i rozwiązania urbanistyczne (zespoły architektoniczne o wielkich placach i szerokich arteriach); główni przedstawiciele: we Francji — J.A. Gabriel, J.G. Soufflot, C.N. Ledoux, Ch. Percier, P.F. Fontaine; w Anglii — W. Chambers, J. Wood, J. Nash, J. i R. Adamowie, J. Soane; w Niemczech — K.F. Schinkel, L. von Klenze; w Rosji — Ch. Cameron, G. Quarenghi, W.P. Stasow, A.D. Zacharow, K.I. Rossi, A.N. Woronichin, W.I. Bażenow, M.F. Kozakow; w Polsce — D. Merlini, J.Ch. Kamsetzer, Sz.B. Zug, P.Ch. Aigner, E. Schroeger, S. Zawadzki, A. Corazzi, J. Kubicki, W. Gucewicz. W rzeźbie — tematyka mitologiczna, alegoryczna, portretowa, także rzeźba architektoniczna (tympanony, fryzy) i sepulkralna; dążenie do idealizacji i wirtuozerii technicznej; główni przedstawiciele: B. Thorvaldsen, A. Canova, J.A. Houdon, J.G. Schadow, J. Flaxman. Malarstwo wyraziło się głównie w tematyce historycznej (zwłaszcza starożytnej), mitologicznej, alegorycznej (pojęcie państwa, narodu, wolności) i portrecie; dominacja formy nad kolorem, doskonałość rysunku — główni przedstawiciele: J.L. David, także J.A.D. Ingres, F. Gerard, A.J. Gros, T. Gainsborough, J. Reynolds, E. Vigée-Lebrun, A. Kauffmann, w Polsce — M. Bacciarelli, F. Smuglewicz, A. Brodowski, A. Blank, A. Kokular; rozwój rzemiosła artystycznego (G. Hepplewhite, T. Sheraton, A.D. Roentgen, G. Jacob, F.H. Jacob-Desmalter), ceramiki (liczne manufaktury, m.in. J. Wedgwooda), tkactwa.
Bibliografia
S. LORENTZ, A. ROTTERMUND Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984;
Klasycyzm i klasycyzmy. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa 1994;
T.S. JAROSZEWSKI Od klasycyzmu do nowoczesności, Warszawa 1996.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Warszawa, Łazienki Królewskie fot. A. Szymański, L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ingres Jean-Auguste-Dominique, Antinous i Stratonike, 1840 — Musée Condé, Chantilly fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Schinkel Karl Friedrich, Stare Muzeum, 1824–28 — Berlin (Niemcy)fot. J. Kilian/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Paryż, Łuk Triumfalny na Place du Carrousel w Paryżu (Francja)fot. M. Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Canova Antonio, Trzy Gracje, 1816 — Ermitaż, Petersburgfot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
David Jacques-Louis, Śmierć Marata, 1793 — Królewskie Muzeum Sztuk Pięknych, Brukselafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Corazzi Antonio, Pałac Staszica, Warszawa, 1820–23fot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ingres Jean-Auguste-Dominique, Wielka odaliska, 1814 — Luwr, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa, Pałac na Wodzie w Łazienkach Królewskich, J.Ch. Kamsetzer, sala balowa, 1788–93fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bacciarelli Marcello. Alegorią Sprawiedliwości i Pokoju ujmujących medalion z podobizną Stanisława Augusta byli rzeźbiarze Andrzej Le Brun i Jakub Monaldi, Zamek Królewski w Warszawiefot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
David Jacques-Louis, Amor i Psyche, 1817 — Museum of Art, Cleveland.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wersal, Petit Trianon, XVIII w. (Francja)fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa, Belweder fot. B. Kędzierzawska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Corazzi Antonio, zabudowa placu Bankowego w Warszawie, 1825–28, wg projektu Antonia Corazziego — fragment zachodniej pierzei placufot. M. Kulesza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa, fasada kościoła Karmelitów Bosych (Schroeger Efraim), 1761–81fot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia