Łazienki Królewskie
 
Encyklopedia PWN
Łazienki Królewskie w Warszawie,
zespół pałacowo-ogrodowy na terenach dawnego Ujazdowa, ukształtowany w XVII–XIX w.
W średniowieczu był tu zwierzyniec służący jako miejsce łowów książętom mazowieckim. Około 1683–89 na zlecenie ówczesnego właściciela terenu, marsz. w. kor. S.H. Lubomirskiego, Tylman z Gameren wzniósł centralny, barok. pawilon Łaźni (stąd nazwa całego założenia), a na północ od niego — pawilon zw. Ermitażem. Około 1764 zaczęto, na zlecenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, powiększanie dawnego ogrodu przy Łaźni; 1772 rozpoczęto przekształcenie pawilonu Łaźni na dom mieszkalny: 1777 nadbudowano piętro, 1784 elewację południową przebudowano w stylu klasycyst.; 1788–93 przekształcono Łaźnię w pałac połączony z bocznymi pawilonami mostkami z kolumnowymi galeriami (architekci — D. Merlini i J.Ch. Kamsetzer; rzeźbiarz — A. Le Brun); zachowano 3 barok. pokoje (Sień, Pokój Bachusa, Pokój Kąpielowy), pozostałym wnętrzom nadano wystrój klasycyst. (Merlini i Kamsetzer oraz rzeźbiarze — Le Brun, J. Monaldi i T. Righi, i malarze — M. Bacciarelli i J.B. Plersch, nadzór sprawował król, który miał zasadniczy wpływ na ukształtowanie form pałacu). W pałacu odbywały się latem słynne obiady czwartkowe. W 1774 przystąpiono (niezależnie od prac przy Łaźni) do wznoszenia Białego Domu i od 1775 — pałacu Myślewickiego; oba pawilony (projektu Merliniego) mają charakter willi i reprezentują wczesny klasycyzm (ścienne dekoracje mal. w Białym Domu — Plersch i J. Ścisło; malowidła ścienne w pałacu Myślewickim — A. Herliczka i Plersch). W 1778 wytyczono tzw. Promenadę Król. (wg projektu Kamsetzera) — aleję otoczoną kanałami, łączącą Łaźnię z Białym Domem; wybudowano pawilon Trou Madame, w stylu chiń. (mieścił się tu później teatr, przebudowa 1830 na Nową Kordegardę). W pocz. lat 80. stworzono nowy, osiowy układ w postaci nieregularnych stawów usytuowanych od południowej i północnej strony Łaźni; 1785 wzniesiono Amfiteatr ziemny ze sceną na wyspie (1790 Amfiteatr i scenę Kamsetzer przekształcił, wzorując się na antyku rzym.); 1788 — most z pomnikiem króla Jana III Sobieskiego (Le Brun i F. Pinck); 1786–88 — Wielką Oranżerię (zw. Starą Pomarańczarnią, wg projektu Merliniego); w skrzydle budynku urządzono teatr, 1778–88 w sąsiedztwie Łaźni stanął gmach Wielkiej Oficyny (Merlini i Kamsetzer), 1792 przy stawie północnym — budynek Kordegardy (wg projektu Kamsetzera). W 1792 zaczęto wznosić centralny kościół zw. Świątynią Opatrzności (wg projektu J. Kubickiego; budowli nie dokończono z powodu wydarzeń polit.). Ogród, urządzony jako ang. ogród krajobrazowy (ogrodnicy: F.M. Tietz i od 1787 J.Ch. Schuch), wzbogaciły rzeźby, mostki i drobne pawilony.
W 1817 Łazienki Królewskie zostały sprzedane carowi Aleksandrowi I Romanowowi; Wielka Oficyna stała się siedzibą Szkoły Podchorążych Piechoty; 1819–22 Belweder (Belweder w Warszawie) przebudowano na siedzibę wielkiego ks. Konstantego; krajobrazowy ogród belwederski ozdobiły pawilony (1822, Kubicki); Kubicki wzniósł także budynki Stajni i Wozowni (1820) oraz Ujeżdżalnię (1823), a na terenie folwarku łazienkowskiego wybudował Stajnie (1824); 1828 stanął budynek Koszar (wg projektu A.H. Mintera?). W 1846 pawilon zachodni przy pałacu Na Wyspie został przebudowany (wg projektu A. Gołońskiego) na cerkiew. W 1860 w Ogrodzie Belwederskim wzniesiono Nową Oranżerię (zw. Nową Pomarańczarnią; architekci — A.A. Loeve i J. Orłowski; rzeźbiarz — L. Molatyński). Po 1918 Łazienki Królewskie stanowiły własność rządową; 1926 na tarasie skarpy ustawiono pomnik F. Chopina (W. Szymanowski); w pobliżu usytuowano (2000) pomnik H. Sienkiewicza (G. Zemła).
Od czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego Łazienki były dostępne dla publiczności. Podczas okupacji niem. zostały zamknięte; Belweder przeznaczono na rezydencję generalnego gubernatora H. Franka; 1940 pomnik Chopina pocięto na złom; zbiory muzealne wywieziono do Niemiec, a po powstaniu warsz. 1944 pałac Na Wyspie został spalony. Po II wojnie świat. Łazienki Królewskie odbudowano; odbywają się w nich koncerty, spektakle teatr., festyny i spotkania; znajdują się tu muzea.
Muzeum Łazienki Królewskie. Zespół Pałacowo-Ogrodowy, zał. 1960 (do 1995 oddział Muzeum Nar. w Warszawie); wnętrza z czasów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (pałac Na Wyspie, Biały Dom, pałac Myślewicki, teatr); zbiory malarstwa, grafiki, rzeźby, mebli, sztuki zdobniczej, w tym pochodzące z hist. zbiorów Łazienek Królewskich, m.in. ok. 100 obrazów (malarstwo niderlandzkie, hol., flamandzkie, wł., niem. z XVII i XVIII w., a także malarzy z kręgu króla — m.in. Bacciarellego, P. Kraffta); zbiór grafik z cyklu Metamorfozy Owidiusza z XVIII w.; meble fr. (ok. 1768), wł. (ok. 1774) oraz wykonane w warsztatach król. (ok. 1775); rzeźby artystów z kręgu dworu król. (Le Bruna, J. Monaldiego, Pincka — m.in. Wenus Medycejska, posągi pol. monarchów) oraz rzeźbiarzy wł. wykonywane na zamówienie króla w Rzymie (m.in. posąg Apollina wg Apolla Belwederskiego, posąg Herkulesa wg Herkulesa Farnezyjskiego, rzeźba Wenus — kopia rzeźby antycznej).
W Starej Pomarańczarni — Galeria Rzeźby, m.in. artystów wł. i fr. związanych z królem, także dzieła późniejsze pol. rzeźbiarzy.
Muzeum Łowiectwa i Jeździectwa (w Koszarach Kantonistów), zał. 1983 — m.in. kolekcje trofeów myśliwskich i broni.
Bibliografia
W. Tatarkiewicz Łazienki Warszawskie, Warszawa 1972;
M. Kwiatkowski Wielka Księga Łazienek, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Warszawa, Łazienki Królewskie fot. A. Szymański, L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Teatr ogrodowy, J.Ch. Kamsetzer Teatr na Wyspie w Łazienkach, Warszawa, 1790fot. B. Kędzierzawska/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Warszawa, Pałac na Wodzie w Łazienkach Królewskich, J.Ch. Kamsetzer, sala balowa, 1788–93fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Zaleski Marcin, Widok Pałacu na Wodzie w Łazienkach latem, ok. 1836–1838 — Muzeum Narodowe, Warszawa fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Szymanowski Wacław, pomnik Chopina w Warszawie fot. M. Kowalewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia