brzydota,
jedna z głównych kategorii estetycznych, zazwyczaj pojmowana jako opozycja wobec kategorii piękna; rezultat naruszenia przyjętych kanonów piękna.
brzydota
Encyklopedia PWN
Historyczna zmienność wzorów i kryteriów piękna pociągała za sobą zmienność zakresu znaczeniowego brzydoty Zainteresowanie brzydotą jako odrębną wartością estetyczną, nieuzależnioną od piękna, pojawiło się na początku XX w. w wyniku przeobrażeń w sztuce współczesnej (kubizm, dadaizm, pop-art), która sięgała po środki wyrazu uznawane tradycyjnie za nieestetyczne głównie dla ich walorów ekspresyjnych. Estetyka współczesna uznaje brzydotę za realny czynnik ludzkiego świata. Terminem tym jest określana rzeczywistość fizycznie i moralnie zdegradowana, niższa i gorsza od rzeczywistości oceniającego podmiotu, lecz zarazem bezforemna i wymykająca się spod intelektualnej kontroli. Brzydota wywołuje uczucia sprzeciwu, odrazy, lęku i grozy, lecz zarazem — niepokoju wynikającego z niewiedzy podmiotu na jej temat. Elementy brzydoty były częścią składową dzieł sztuki od najdawniejszych czasów. Włączana w struktury artystyczne była ważnym momentem konstruktywnym innych wartości estetycznych, jak np. tragizmu, wzniosłości lub komizmu. Nie wszystkie jednak orientacje estetyczne i style w sztuce dopuszczały udział brzydoty w tym samym stopniu. Zdecydowanie jej przeciwne były kierunki i szkoły klasyczne i klasycyzujące, jak sztuka helleńska, sztuka włoskiego renesansu, sztuka klasycystyczna i rokokowa. Natomiast dopuszczały ją sztuka hellenistyczna, średniowieczna, barokowa oraz realistyczna i naturalistyczna. O ile jednak w sztuce do XX w. stanowiła ona komponentę lub tło dla innych wartości estetycznych, o tyle sztuka współczesna, traktująca brzydotę jako realny składnik ludzkiego świata i odrębną wartość estetyczną, stara się ją zrozumieć i wyjaśnić. Dążenie do artystycznego opanowania i ustrukturowania brzydoty przez sztukę współczesną ma wiele źródeł i motywów, m.in.: 1) chęć ukazania całej prawdy o rzeczywistości aż do ostatecznych granic (np. w sztuce inspirowanej filozofią egzystencjalizmu); 2) poszukiwanie nowych, silnych walorów ekspresywności lub impresywności (np. w odmianach ekspresjonizmu lub neoekspresjonizmu, pop-artu, informelu i turpizmu); 3) poszukiwanie nowych jakości imaginacyjnych i konstrukcyjnych (różne odmiany groteski, sztuka absurdu).
